Η χρήση του TikTok, όπως και άλλων πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης, έχει εισχωρήσει βαθιά στην καθημερινότητά μας, λειτουργώντας ως πηγή ψυχαγωγίας, ενημέρωσης και κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτή η χρήση ξεπερνά τα όρια της υγιούς ενασχόλησης και μπορεί να μετατραπεί σε σοβαρό εθισμό.
Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι περίπου 16% των εφήβων που χρησιμοποιούν την πλατφόρμα αναπτύσσουν χαρακτηριστικά προβληματικής χρήσης (Montag & Hegelich, 2020). Ενώ σε μια Ευρωπαϊκή μελέτη με δείγμα περισσότερων από 1.000 συμμετέχοντες έδειξε ότι το 35% των χρηστών ηλικίας 18-24 ετών νιώθουν ότι η χρήση του TikTok επηρεάζει αρνητικά την καθημερινότητά τους, ιδίως σε τομείς όπως η εργασία ή οι σπουδές (Kircaburun et al., 2020). Σε παγκόσμιο επίπεδο, εκτιμάται ότι περισσότεροι από 1 στους 10 τακτικούς χρήστες πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια για την εξαρτητική συμπεριφορά, με την υπερβολική χρήση να συνδέεται με υψηλά επίπεδα άγχους και μοναξιάς (Andreassen & Pallesen, 2014). Οι επιδημιολογικές αυτές τάσεις καταδεικνύουν την ανάγκη για περαιτέρω διερεύνηση και ανάπτυξη αποτελεσματικών στρατηγικών πρόληψης και παρέμβασης.
Ο εθισμός χαρακτηρίζεται συνήθως από έναν ανεξέλεγκτο παρορμητισμό να χρησιμοποιείται η πλατφόρμα, παρά τις αρνητικές συνέπειες αυτής της χρήσης. Σημαίνει συμπεριφορές όπως η απώλεια ελέγχου του χρόνου, η προτεραιότητα της χρήσης του TikTok έναντι άλλων δραστηριοτήτων και η ψυχολογική δυσφορία όταν επιχειρείται η αποχή από τη χρήση του. Το TikTok είναι ειδικά σχεδιασμένο για να προάγει την αδιάκοπη εμπλοκή του χρήστη. Με τον αλγόριθμό του να προσαρμόζεται διαρκώς στις προτιμήσεις, δημιουργεί μια αίσθηση προσωπικής “προσοχής” που μπορεί να αποδειχθεί εξόχως δελεαστική. Επιπλέον, οι σύντομες, γεμάτες δράση μορφές των βίντεο ενισχύουν το φαινόμενο της ντοπαμινεργικής ανταμοιβής, όπου η ταχεία εναλλαγή περιεχομένου προκαλεί επαναλαμβανόμενες «εκρήξεις» ικανοποίησης. Όμως, αυτή η συνεχής ενίσχυση μπορεί να διαστρεβλώσει τη φυσική μας αντίληψη για τη χρήση του.
Οι συνέπειες ενός τέτοιου εθισμού μπορεί να είναι ποικίλες και να επηρεάζουν διάφορες πτυχές της ζωής. Στον ψυχολογικό τομέα, παρατηρείται αυξημένο άγχος, συναισθήματα απομόνωσης, και σε κάποιες περιπτώσεις, καταθλιπτική διάθεση. Επιπλέον, η υπερβολική χρήση μπορεί να υπονομεύσει τις σχέσεις με τους άλλους, καθώς ο χρήστης αποσύρεται από κοινωνικές δραστηριότητες και την ανθρώπινη διεπαφή στον πραγματικό κόσμο. Στον εκπαιδευτικό ή επαγγελματικό τομέα, η αποδοτικότητα μειώνεται, εξαιτίας της απώλειας συγκέντρωσης και του χρόνου που αφιερώνεται στην πλατφόρμα. Επίσης, η αδιάκοπη έκθεση σε περιεχόμενο μπορεί να οδηγήσει σε ανθυγιεινές συγκρίσεις της ζωής του χρήστη με τις συχνά εξιδανικευμένες ζωές των δημιουργών των βίντεο που παρακολουθεί, τροφοδοτώντας μία προσωπική αίσθηση ανεπάρκειας.
Στη βάση της εξάρτησης από το TikTok βρίσκεται ασφαλώς το περίφημο FOMO (fear of missing out), δηλαδή η έντονη ανησυχία ότι κάποιος χάνει τις σημαντικές ή απολαυστικές εμπειρίες, που προσφέρουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η συνεχής ροή περιεχομένου γεμάτη στιγμές διασκέδασης και με τη λειτουργία κλειδαρότρυπας στις ζωές των άλλων, δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι όλοι ζουν μία πολύ ενδιαφέρουσα καθημερινότητα, αυξάνοντας την πίεση να είμαστε «διαρκώς παρόντες». Αντιθέτως, το JOMO (joy of missing out) είναι μια απελευθερωτική εναλλακτική, που εστιάζει στην απόλαυση της αποσύνδεσης και στην γνώση ότι δεν χρειάζεται να συμμετέχουμε σε όλα για να είμαστε ευτυχισμένοι.
Τι μπορεί να γίνει;
Στην πορεία απεξάρτησης από το TikTok, η υιοθέτηση του JOMO μπορεί να λειτουργήσει ως αντίβαρο στην πίεση που προκαλεί το FOMO. Αντί να αισθανόμαστε ότι χάνουμε κάτι, μπορούμε να απολαμβάνουμε τις στιγμές που κερδίζουμε για τον εαυτό μας μέσα από την αποχή, την ηρεμία, την προσωπική ανάπτυξη και την επαφή με την πραγματική ζωή. Αυτή η αλλαγή νοοτροπίας δεν είναι απλώς ένα εργαλείο απομάκρυνσης από την υπερβολική χρήση, αλλά και ένας τρόπος να αποκαταστήσουμε την αυτοεκτίμηση και την ψυχική μας ισορροπία.
Βέβαια, η απεξάρτηση από το Tiktok δεν είναι απλή, αλλά είναι δυνατή με την κατάλληλη καθοδήγηση και υποστήριξη. Μία από τις πρώτες στρατηγικές είναι η αναγνώριση του προβλήματος από τον ίδιο τον χρήστη. Η αυτογνωσία είναι το πρώτο βήμα για την αλλαγή, και συχνά απαιτεί μια ειλικρινή συζήτηση με έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας. Οι τεχνικές της Γνωσιακής-Συμπεριφορικής Θεραπείας (CBT) είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές, καθώς βοηθούν τον εξαρτημένο χρήστη να αναγνωρίσει και να τροποποιήσει τις συνήθειες που ενισχύουν τον εθισμό του.
Η δημιουργία ενός ισορροπημένου προγράμματος χρήσης είναι εδώ καίριας σημασίας. Η θέσπιση χρονικών ορίων και η αντικατάσταση της χρήσης του TikTok με άλλες δραστηριότητες, όπως η άσκηση ή η διαπροσωπική επικοινωνίας στην πραγματική ζωή, μπορούν να μειώσουν τη συχνότητα της εμπλοκής. Επιπλέον, η αναζήτηση υποστήριξης από την οικογένεια ή τους φίλους μπορεί να ενισχύσει την αποφασιστικότητα ώστε να αλλάξει αυτή η κακή συνήθεια.
Είναι επίσης εφικτή η τεχνολογική παρέμβαση στο πρόβλημα της κατάχρησης, με εργαλεία που περιορίζουν την πρόσβαση στην πλατφόρμα. Εφαρμογές όπως οι χρονομετρητές οθόνης ή οι περιορισμοί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να αποτελέσουν πρακτικά βοηθήματα. Εντούτοις, αυτές οι λύσεις λειτουργούν καλύτερα όταν συνδυάζονται με την κατανόηση των ψυχολογικών αιτιών της υπερβολικής χρήσης – και ασφαλώς με την επίγνωση ότι υπάρχει πρόβλημα.
Ως φίλοι, σύντροφοι ή γονείς, για να βοηθήσουμε πραγματικά αυτούς που παλεύουν με τον εθισμό στο TikTok είναι σημαντικό να μην στιγματίζουμε τη συμπεριφορά τους. Αυτές οι μορφές εξάρτησης είναι μια σύγχρονη ψυχική διαταραχή, που απαιτεί προϋποθέτει κατανόηση, ενσυναίσθηση και δομημένη υποστήριξη. Μέσα από μία ολιστική προσέγγιση και με την ενεργοποίηση των κοινωνικών και προσωπικών μας δυνάμεων, μπορούμε να ανακαλύψουμε τρόπους για μια περισσότερο υγιή σχέση με την τεχνολογία.
Βιβλιογραφία
Andreassen, C. S., & Pallesen, S. (2014). Social network site addiction – An overview. Current Pharmaceutical Design, 20(25), 4053–4061. doi.org/10.2174/13816128113199990616
Kircaburun, K., Alhabash, S., Tosuntaş, Ş. B., & Griffiths, M. D. (2020). Uses and gratifications of problematic social media use among university students: A simultaneous examination of the Big Five of personality traits, social media platforms, and social media use motives. International Journal of Mental Health and Addiction, 18(3), 525–547. doi.org/10.1007/s11469-018-9940-6
Christian , Yang Haibo , Elhai Jon D. On the Psychology of TikTok Use: A First Glimpse From Empirical Findings. Frontiers in Public Health. V 9, 2021.
Panova, T., & Carbonell, X. (2018). Is smartphone addiction really an addiction? Journal of Behavioral Addictions, 7(2), 252–259. doi.org/10.1556/2006.7.2018.49
