Προστασία των παιδιών ΤΩΡΑ: Η Ελλάδα χρειάζεται μια ενδυναμωμένη υπηρεσία πρόνοιας

Η προστασία των παιδιών είναι ένας από τους πιο θεμελιώδεις δείκτες πολιτισμού μιας κοινωνίας. Παρ’ όλα αυτά, στην Ελλάδα, οι τραγικές ειδήσεις που αποκαλύπτουν κακοποιήσεις και παραμελήσεις ανηλίκων εξακολουθούν να συγκλονίζουν την κοινή γνώμη, θέτοντας αμείλικτα ερωτήματα για τις δυνατότητες της πολιτείας να προστατεύει τους πιο ευάλωτους πολίτες της. Το πρόσφατο περιστατικό κακοποίησης παιδιών από αστυνομικό φέρνει στην επιφάνεια τις σοβαρές αδυναμίες του υπάρχοντος συστήματος πρόνοιας, το οποίο παραμένει παγιδευμένο σε γραφειοκρατικά εμπόδια και χρόνια υποστελέχωση.

Αντί να λειτουργεί προληπτικά, το σύστημα περιορίζεται σε αποσπασματικές αντιδράσεις με αργά αντανακλαστικά, αφήνοντας συχνά τα θύματα απροστάτευτα. Πώς μπορούμε, λοιπόν, να φανταστούμε ένα μέλλον όπου κάθε παιδί στην Ελλάδα θα έχει την υποστήριξη και την προστασία που του αξίζει; Η απάντηση ίσως βρίσκεται σε ένα πιο ενδυναμωμένο και ευέλικτο μοντέλο πρόνοιας, με το παράδειγμα διεθνών πρακτικών, όπως αυτές που εφαρμόζονται στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ένα σύστημα που θα μπορεί να ανταποκρίνεται άμεσα σε ενδείξεις και καταγγελίες κακοποίησης, χωρίς τις χρονοβόρες διαδικασίες που απαιτούν τη μεσολάβηση των δικαστικών αρχών.

Στις ΗΠΑ, οι Υπηρεσίες Προστασίας Παιδιών (Child Protective Services) έχουν την εξουσία να διεξάγουν κατά κανόνα γρήγορες έρευνες σε περιπτώσεις ύποπτης κακοποίησης ή παραμέλησης ανηλίκων. Αυτές οι υπηρεσίες μπορούν να επισκέπτονται κατοικίες, να αξιολογούν την κατάσταση των παιδιών και, εάν κριθεί απαραίτητο, να τα απομακρύνουν προσωρινά από το οικογενειακό περιβάλλον, χωρίς να απαιτείται προηγούμενη έγκριση εισαγγελέα. Αυτή η άμεση παρέμβαση αποτρέπει περαιτέρω κακοποίηση και διασφαλίζει την ασφάλεια των παιδιών.

Στην Ελλάδα, η διαδικασία είναι πιο περίπλοκη σήμερα. Οι κοινωνικές υπηρεσίες χρειάζονται εισαγγελική εντολή για να πραγματοποιήσουν κατ’ οίκον ελέγχους, γεγονός που μπορεί να καθυστερήσει την παρέμβαση σε κρίσιμες περιπτώσεις. Η γενικά γραφειοκρατική διαδικασία που διέπει τη λειτουργία τους επιτρέπει να διαφεύγουν περιστατικά και δυστυχώς να συνεχίζεται η κακοποίηση, θέτοντας σε κίνδυνο την ευημερία των παιδιών.

Επιπλέον, οι ελληνικές υπηρεσίες πρόνοιας αντιμετωπίζουν σοβαρές ελλείψεις σε προσωπικό και πόρους που περιορίζουν την ικανότητά τους να ανταποκρίνονται αποτελεσματικά σε καταγγελίες κακοποίησης. Αυτό το κενό καλύπτεται από μη κυβερνητικές οργανώσεις, όπως «Το Χαμόγελο του Παιδιού», που έχουν αποκτήσει ρόλο στην προστασία των παιδιών. Ωστόσο, η εξάρτηση από αυτές τις οργανώσεις δεν αποτελεί βιώσιμη λύση για ένα ολοκληρωμένο σύστημα προστασίας.

Η πρότασή μου: Ισχυρή Υπηρεσία Πρόνοιας και αναθεώρηση του Ειδικού Μητρώου

Η ενίσχυση των υπηρεσιών πρόνοιας στην Ελλάδα είναι απαραίτητη. Αυτό περιλαμβάνει την ριζική αναδιοργάνωσή τους, την παροχή επαρκών πόρων και επαρκούς στελέχωσης, την απλοποίηση των διαδικασιών και νέα νομικά εργαλεία ώστε οι κοινωνικοί λειτουργοί να μπορούν να ανταποκρίνονται άμεσα σε καταγγελίες κακοποίησης. Επιπλέον, η ευαισθητοποίηση και η κατάρτιση των εκπαιδευτικών και άλλων επαγγελματιών που έρχονται σε επαφή με παιδιά είναι κρίσιμη, ώστε να μπορούν να αναγνωρίζουν και να αναφέρουν έγκαιρα σημάδια ενδοοικογενειακής βίας και κακοποίησης προς τις υπηρεσίες πρόνοιας. Και βέβαια, χρειάζονται σαφείς οδηγίες – πρωτόκολλα – για τη διαχείριση τέτοιων ενδείξεων στο σχολείο ή σε άλλους χώρους.

Η ενδυναμωμένη υπηρεσία πρόνοιας που προτείνεται ξεπερνά κατά πολύ τη λειτουργία μιας τηλεφωνικής γραμμής βοήθειας, όπως η Τηλεφωνική Γραμμή Άμεσης Κοινωνικής Βοήθειας «197» του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ). Ενώ η «197» παρέχει ένα σημαντικό πρώτο σημείο επικοινωνίας για πολίτες που χρειάζονται υποστήριξη, μια ολοκληρωμένη και ενισχυμένη υπηρεσία πρόνοιας στοχεύει στη συστημική πρόληψη και διαχείριση της κακοποίησης ανηλίκων μέσα από ενεργητικές, πολυεπίπεδες παρεμβάσεις.

Τι επιπλέον θα προσφέρει

1. Ενεργητική πρόληψη και εποπτεία:
   • Δεν θα περιμένει την ενεργοποίηση μέσω κλήσεων. Θα λειτουργεί προληπτικά, με τη συλλογή και αξιολόγηση πληροφοριών από κοινωνικούς λειτουργούς, εκπαιδευτικούς, ιατρούς και άλλους επαγγελματίες που βρίσκονται κοντά στα παιδιά.
   • Θα διενεργεί τακτικές επισκέψεις σε οικογένειες υψηλού κινδύνου ή εκείνες που έχουν εντοπιστεί μέσω ενδείξεων για παραμέληση ή κακοποίηση.
     
2. Νομική ευελιξία και άμεση παρέμβαση:
   • Θα διαθέτει την αρμοδιότητα να επεμβαίνει άμεσα σε περιστατικά, χωρίς να χρειάζεται την εκ των προτέρων έγκριση δικαστικών αρχών, σε περιπτώσεις όπου υπάρχει σαφής κίνδυνος για τα παιδιά.
   • Θα συνεργάζεται στενά με δικαστικές και αστυνομικές αρχές, αλλά η δράση της δεν θα περιορίζεται από τις χρονοβόρες διαδικασίες αυτών των φορέων.
     
3. Διασύνδεση με κοινότητες και σχολεία:
   • Θα αποτελεί δίκτυο διασύνδεσης με τα σχολεία, όπου οι εκπαιδευτικοί θα μπορούν να αναφέρουν άμεσα ύποπτες συμπεριφορές ή σημάδια κακοποίησης που παρατηρούν στους μαθητές.
   • Θα διοργανώνει εκπαιδευτικά προγράμματα για την ευαισθητοποίηση επαγγελματιών και γονέων.
     
4. Ολοκληρωμένη υποστήριξη θυμάτων:
   • Θα παρέχει όχι μόνο συμβουλευτική και καθοδήγηση μέσω τηλεφώνου, αλλά και επιτόπια υποστήριξη μέσω εξειδικευμένων ομάδων κοινωνικών λειτουργών και ψυχολόγων.
   • Θα προσφέρει προσωρινή φιλοξενία ή μέτρα ασφαλείας για παιδιά που χρειάζονται άμεση απομάκρυνση από επικίνδυνα περιβάλλοντα.
     
5. Συστηματική καταγραφή και παρακολούθηση υποθέσεων:
   • Θα λειτουργεί με βάση σύγχρονα πληροφοριακά συστήματα, καταγράφοντας όλα τα περιστατικά και παρακολουθώντας την εξέλιξή τους, ώστε να εξασφαλίζεται η συνέχιση της φροντίδας και η αποφυγή επαναθυματοποίησης.

Γιατί χρειάζεται αυτό το βήμα;

Η «197» είναι πολύτιμη, αλλά περιορίζεται στον ρόλο της παροχής τηλεφωνικής υποστήριξης, κατευθύνοντας τους πολίτες σε υπάρχουσες υπηρεσίες. Στην πραγματικότητα, τα περισσότερα σοβαρά περιστατικά κακοποίησης δεν καταγγέλλονται ποτέ από το ίδιο το θύμα ή τον θύτη. Μια ενδυναμωμένη υπηρεσία πρόνοιας, με προληπτικό ρόλο και άμεση δυνατότητα παρέμβασης, μπορεί να λειτουργήσει σαν πραγματική ασπίδα για τα παιδιά, γεφυρώνοντας το χάσμα ανάμεσα στην υποψία και τη δράση.

Αναθεώρηση του Ειδικού Μητρώου Αδικημάτων σε Βάρος Ανηλίκων

Ένα σημαντικό βήμα για την ενίσχυση της προστασίας των παιδιών στην Ελλάδα θα μπορούσε να είναι και η αναθεώρηση του Ειδικού Ποινικού Μητρώου για Αδικήματα σε Βάρος Ανηλίκων που θεσπίστηκε στην Ελλάδα το 2022. Το υπάρχον μητρώο μητρώο καταγράφει εγκλήματα όπως η ανθρωποκτονία με πρόθεση, η έκθεση σε κίνδυνο, η σωματική βλάβη σε βάρος αδύναμου ατόμου, η εμπορία ανθρώπων, η αρπαγή ανηλίκων, καθώς και αδικήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και ενδοοικογενειακής βίας όταν τα θύματα είναι ανήλικοι. Μολονότι βρίσκεται στη σωστή κατεύθυνση, αυτό το ειδικό μητρώο έχει ορισμένους σημαντικούς περιορισμούς.

Τι προτείνω

1. Πεδίο καταγραφής:
   • Υφιστάμενο μητρώο: Καταγράφει εγκλήματα κατά ανηλίκων από την έναρξη της ποινικής δίωξης, ακόμα κι αν η υπόθεση δεν έχει τελεσιδικήσει. Η εγγραφή διαγράφεται σε περίπτωση αθώωσης.
   • Προτεινόμενη αναθεώρηση: Θα μπορούσε να καταγράφει μόνο τελεσίδικες καταδίκες, αλλά με διατήρηση των στοιχείων για σοβαρά αδικήματα, χωρίς διαγραφή μετά από την πάροδο χρόνου, ώστε να αποτρέπεται η πρόσβαση δραστών σε θέσεις ευθύνης με παιδιά.
     
2. Διάρκεια καταγραφής:
   • Υφιστάμενο μητρώο: Η εγγραφή αφαιρείται όταν έχει τελεσιδικήσει αθωωτικά μία υπόθεση.
   • Προτεινόμενη αναθεώρηση: Προβλέπει τη διατήρηση των πληροφοριών μόνιμα για σοβαρά εγκλήματα, όπως η παιδεραστία ή η εμπορία ανθρώπων, ως μέρος της δικαστικής απόφαση ακόμη και αν δεν επιβλήθηκαν άλλες ποινές λόγω αμφιβολιών ή αοριστίας.
     
3. Πρόσβαση και χρήση:
   • Υφιστάμενο μητρώο: Η πρόσβαση είναι περιορισμένη σε εργοδότες που δραστηριοποιούνται σε περιβάλλοντα με παιδιά, με έγκριση ή αίτημα μέσω διοικητικών διαδικασιών.
   • Προτεινόμενη αναθεώρηση: Θα επιτρέπει άμεση και ταχύτερη πρόσβαση σε φορείς όπως σχολεία, αθλητικούς συλλόγους ή παιδικούς σταθμούς, μειώνοντας τη γραφειοκρατία και επιταχύνοντας τον έλεγχο υποψηφίων.
     
4. Σύνδεση με την πρόληψη:
   • Υφιστάμενο μητρώο: Λειτουργεί κυρίως ως εργαλείο ενημέρωσης μετά την έναρξη ποινικής δίωξης.
   • Προτεινόμενη αναθεώρηση: Θα μπορούσε να συνδυαστεί με προληπτικά μέτρα, όπως ενισχυμένη συνεργασία με κοινωνικές υπηρεσίες και αστυνομικές αρχές, παρέχοντας δεδομένα για τη διαχείριση υποθέσεων κακοποίησης σε πραγματικό χρόνο.
     
5. Άλλες καλές πρακτικές:
   • Υφιστάμενο μητρώο: Σχεδιάστηκε με βάση τις γενικές κατευθυντήριες γραμμές της ΕΕ.
   • Προτεινόμενη αναθεώρηση: Μπορεί να ενσωματώσει παραδείγματα όπως το Disclosure and Barring Service (DBS) στο Ηνωμένο Βασίλειο, που συνδέει ποινικές εγγραφές με δυνατότητες αποκλεισμού από επαγγελματικούς ρόλους και αυστηρότερο έλεγχο πρόσβασης.

Σε ό,τι αφορά στο τελευταίο, το λεγόμενο Disclosure and Barring Service (DBS) που λειτουργεί στο Ηνωμένο Βασίλειο, παρέχει στους εργοδότες τη δυνατότητα να ελέγχουν εάν ένα άτομο έχει καταδικαστεί ή κατηγορηθεί για αδικήματα κατά παιδιών. Επιπλέον, επιτρέπει και στους γονείς να ελέγχουν το παρελθόν ατόμων που εργάζονται ή σχετίζονται με τα παιδιά τους, όπως δασκάλων, προπονητών ή παιδοκόμων. Ένα παρόμοιο σύστημα στην Ελλάδα θα μπορούσε να λειτουργήσει αποτρεπτικά, ενώ παράλληλα θα ενισχυσει την εμπιστοσύνη των γονέων και της κοινωνίας στους φορείς που εργάζονται με ανηλίκους.

Η αναθεώρηση αυτού του ειδικού μητρώου πρέπει, ασφαλώς, να συνοδευτεί από σαφές νομικό πλαίσιο που θα προστατεύει την ιδιωτικότητα, αλλά και θα εξασφαλίζει τη διαφάνεια και την πρόσβαση στις πληροφορίες για αρμόδιους φορείς και πολίτες, όταν είναι απαραίτητο. Με αυτόν τον τρόπο, η Ελληνική πολιτεία θα αναβαθμίσει ένα σημαντικό εργαλείο για την πρόληψη τραγωδιών, διασφαλίζοντας την ευημερία των παιδιών και την οριστική απομόνωση των δραστών από περιβάλλοντα που ευνοούν την επανάληψη εγκληματικών πράξεων.

Η υιοθέτηση πρακτικών από άλλες χώρες, όπου οι υπηρεσίες πρόνοιας έχουν πιο γρήγορα αντανακλαστικά και την εξουσία να παρεμβαίνουν άμεσα, θα συμβάλει πολύ ουσιαστικά στην πρόληψη των περιστατικών κακοποίησης παιδιών. Όχι μόνο εκείνων που βλέπουν το φως της δημοσιότητας αλλά και πολλών ακόμη που δεν μαθαίνει η κοινή γνώμη. Η προστασία των παιδιών πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα, και η δημιουργία ενός ευέλικτου και αποτελεσματικού συστήματος πρόνοιας είναι το αναγκαίο βήμα σε αυτή την κατεύθυνση.

Στο ιατρείο μας, παρέχουμε εξειδικευμένη συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία για παιδιά και γονείς που αντιμετωπίζουν ενδοοικογενειακή βία.

Βιβλιογραφία

1. European Commission. (2024). Η καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών λαμβάνει νέα ώθηση με επικαιροποιημένους κανόνες.
2. Disclosure and Barring Service (DBS). (n.d.). About the DBS and its role. GOV.UK.
3. Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Προστασία των Παιδιών από τη Σεξουαλική Κακοποίηση και Εκμετάλλευση (2022). 
4. Sakoulas Publications. (2024). Τσιγκρής, Α. Σεξουαλική κακοποίηση και εκμετάλλευση παιδιών: Θεσμική προστασία. https://www.sakkoulas.gr/el/editions/a-tsigkris-sexoualiki-kakopoiisi-kai-ekmetallevsi-paidion-thesmiki-prostasia-2024/
5. Parliament of the United Kingdom. (2012). Protection of Freedoms Act 2012: Establishing the Disclosure and Barring Service.
6. Theodoroulakis, M. (2021). Η μεταρρύθμιση της κοινωνικής πρόνοιας στην Ελλάδα: οικονομικά και ποσοτικά δεδομένα με έμφαση στις μεταβολές του μείγματος ευημερίας. Ελληνική Επιθεώρηση Κοινωνικής Πολιτικής. https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/eekp/article/view/29091
7. Aristotle University of Thessaloniki. (2024). Έγκαιρη εντόπιση της παιδικής κακοποίησης: Ο ρόλος των επαγγελματιών υγείας. https://lib.auth.gr