Η σεξουαλική παρενόχληση παιδιών είναι το πιο ευαίσθητο και επώδυνο κοινωνικό ζήτημα. Κάθε φορά που μια υπόθεση έρχεται στο φως, όπως η ανάρμοστη συμπεριφορά του 52χρονου καθηγητή στον Άλιμο, ο δημόσιος διάλογος για την παιδοφιλία ξεσπά σαν καταιγίδα οργής, με καταδίκες, απαιτήσεις για ακόμη αυστηρότερες ποινές και εκκλήσεις για την προστασία των παιδιών. Όμως, παρά τις συνεχείς αντιδράσεις, τις αλλαγές στον ποινικό κώδικα και τις πρωτοβουλίες ενημέρωσης όπως ο “κανόνας του εσώρουχου”, το φαινόμενο δεν δείχνει να αναχαιτίζεται. Είναι καιρός να αναρωτηθούμε λοιπόν: μήπως, αντί να περιμένουμε την επόμενη τραγική αποκάλυψη, πρέπει να επικεντρωθούμε με σοβαρότητα στη μεθοδική πρόληψη με επιστημονική τεκμηρίωση;
Τι είναι η παιδοφιλία
Η παιδοφιλία (έλξη προς παιδιά που δεν έχουν φτάσει στην εφηβεία), η ηβηφιλία (σεξουαλική έλξη προς παιδιά που βρίσκονται στη φάση της πρώιμης εφηβείας) και η εφηβοφιλία (σεξουαλική έλξη προς μεγαλύτερους εφήβους) είναι σύνθετες παραφιλικές διαταραχές που εκδηλώνονται ως φαύλος σεξουαλικός προσανατολισμός για την ηλικία.
Οι περιπτώσεις που απασχολούν την επικαιρότητα αποτελούν μόνο την κορυφή του παγόβουνου, γιατί τα περισσότερα περιστατικά δεν καταγγέλλονται λόγω ντροπής, φόβου ή εξάρτησης από τον δράστη. Εάν αναγάγουμε τα διεθνή επιδημιολογικά δεδομένα στον ελληνικό πληθυσμό, τότε υπολογίζεται ότι 50.000 έως 200.000 ενήλικες ενδέχεται να βιώνουν τέτοιες ενορμήσεις, ανεξάρτητα από το αν εκδηλώνουν παραβατική συμπεριφορά και στην πράξη. Δεν είναι απαραίτητο όλα τα άτομα με αυτές τάσεις να προβούν σε εγκληματικές ενέργειες, αλλά υπάρχει ο κίνδυνος οι ενορμήσεις να μετατραπούν σε πράξεις.
Αν και οι παιδόφιλοι επιδιώκουν να απασχολούνται σε εργασίες που τους φέρνουν κοντά σε παιδιά (συνήθως ως κληρικοί, νηπιαγωγοί, εκπαιδευτικοί, προπονητές, baby-sitters, εθελοντές κατασκηνώσεων ή προσκοπικών συλλόγων, κ.α.), το μεγαλύτερο ποσοστό παραβατών αφορά σε άτομα που βρίσκονται στο στενό οικογενειακό ή φιλικό περιβάλλον του παιδιού.
Μελέτες δείχνουν ότι το 70-80% των περιστατικών σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων διαπράττονται από ανθρώπους που το θύμα γνωρίζει και εμπιστεύεται, όπως συγγενείς, οικογενειακοί φίλοι ή κοντινοί γνωστοί. Μάλιστα, σε ποσοστό 30% πρόκειται για ένα θετό ή ανάδοχο γονέα, 19% για βιολογικό γονέα, 18% για τον θείο ή τη θεία και 5% για τον παππού ή τη γιαγιά (διαβάστε περισσότερα). Αυτή η δυναμική καθιστά ακόμη πιο δύσκολη την αναγνώριση και την καταγγελία της κακοποίησης, καθώς τα παιδιά ή οι προστάτες τους νιώθουν παγιδευμένοι από τη συναισθηματική ή την υλική εξάρτησή τους από τον δράστη.
Η αντίδραση της κοινωνίας όταν τα ΜΜΕ απασχολούνται με μία ακόμα συγκλονιστική υπόθεση παρενόχλησης ή κακοποίησης ανήλικου, θυμίζει χωρικούς που συγκεντρώνονται με πυρσούς και πιρούνες για να επιτεθούν στον πύργο του Φράνκεσταϊν κάθε φορά που το “τέρας” εμφανίζεται. Παρά τον θόρυβο και τη βία της στιγμής, κανείς δεν σκέφτεται πώς δημιουργήθηκε το τέρας, πώς μπορεί να αποτραπεί η γέννηση άλλων, ή πώς η κοινωνία μπορεί να προστατευτεί μακροπρόθεσμα.
Ο δημόσιος διάλογος ακόλουθεί πάντα το ίδιο μοτίβο: οι καταγγελίες προκαλούν θυμό και απόγνωση, οι δράστες καταδικάζονται ηθικά και νομικά, αλλά η συζήτηση σπανίως στρέφεται στις ρίζες του προβλήματος. Αντί να περιοριζόμαστε στην οργή μας, προτείνω να εξετάσουμε τις δοκιμασμένες στρατηγικές πρόληψης από τον υπόλοιπο κόσμο. Υπάρχουν αρκετά παραδείγματα επιτυχημένων εναλλακτικών πρακτικών, που δείχνουν ότι υπάρχει πράγματι μία καλύτερη προσέγγιση για να προστατέψουμε τα παιδιά, ιδιαίτερα αν λάβουμε υπόψη ότι αυτές οι συμπεριφορές δεν είναι μεμονωμένες αλλά οι δράστες τείνουν να τις επαναλαμβάνουν σύμφωνα με την επιστημονική έρευνα.
Στη Γερμανία, το πρόγραμμα “Kein Täter Werden” (να μην γίνεις θύτης) προσφέρει ανώνυμη και δωρεάν ψυχολογική υποστήριξη σε άτομα που αναγνωρίζουν ότι έχουν παιδοφιλικές τάσεις, ώστε να μη φτάσουν στο σημείο της παραβατικής συμπεριφοράς. Η επιτυχία του προγράμματος δεν μετριέται μόνο στην αντικειμενική μείωση της διάπραξης εγκλημάτων, αλλά και στη δημιουργία ενός ασφαλούς χώρου όπου ολοένα περισσότερα άτομα κατανοούν ότι υπάρχει η δυνατότητα να παλέψουν με τις ορμές τους και να αναζητήσουν βοήθεια.
Παρόμοια, στον Καναδά από το 1994 (και σήμερα στη Βρετανία και σε ορισμένες πολιτείες των ΗΠΑ), η πρωτοβουλία “Circles of Support and Accountability“ (κύκλοι υποστήριξης και λογοδοσίας) στηρίζεται στη συλλογική ευθύνη και την αποκατάσταση, με ομάδες υποστήριξης για άτομα με ιστορικό σεξουαλικών εγκλημάτων ή με αυτές τις τάσεις. Και στις Ηνωμένες Πολιτείες, οργανώσεις όπως το “Stop it Now!” (σταμάτησε τώρα!) προωθούν την ευαισθητοποίηση και την παροχή πόρων σε ανθρώπους που αναζητούν βοήθεια για να καταπολεμήσουν τις ανάρμοστες σκέψεις τους. Τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά, με σημαντική μείωση στις υποτροπές και βελτίωση στην κοινωνική ένταξη.
Την ίδια στιγμή, ορισμένα παραδοσιακά μέτρα πρόληψης, όπως η εκπαίδευση των παιδιών με τον «κανόνα του εσώρουχου», έχουν περιορισμένα αποτελέσματα. Μολονότι τέτοιες καμπάνιες είναι πολύ χρήσιμες για να διδάξουν στα παιδιά βασικές έννοιες ασφάλειας, δεν αντιμετωπίζουν τη βαθύτερη δομή του προβλήματος. Επίσης, τα παιδιά δεν είναι υπεύθυνα για την προστασία του εαυτού τους· η ευθύνη ανήκει στους ενήλικες και στην κοινωνία συνολικά.
Η περαιτέρω αυστηροποίηση των ποινών, μια λύση που προτείνεται σε στιγμές κοινωνικής οργής, έχει επίσης αποδειχθεί αναποτελεσματική. Όσο και αν φαίνεται παράδοξο, οι έρευνες δείχνουν ότι η αύξηση των ποινών ή η εφαρμογή αυστηρότερων περιορισμών στους δράστες, δεν μειώνουν τη διάπραξη τέτοιων εγκλημάτων. Ο λόγος είναι ότι οφείλονται σε εγγενείς, καταναγκαστικές παρορμήσεις, στο έδαφος σοβαρής ψυχικής ανωριμότητας, που δεν περιορίζονται εύκολα με την απειλή της τιμωρίας. Αντίθετα, η υπερβολική εστίαση του δημόσιου διαλόγου στην τιμωρία αποτρέπει τους ανθρώπους με αυτό τον φαύλο σεξουαλικό προσανατολισμό για την ηλικία από το να αναζητήσουν βοήθεια. Όμως, έτσι χάνεται η ευκαιρία να αποτρέψουμε εγκλήματα και να σώσουμε παιδιά.
η πρόληψη απαιτεί μια προορατική και ενημερωμένη προσέγγιση
Η πρόληψη απαιτεί μια προορατική και ενημερωμένη προσέγγιση. Αυτό σημαίνει επένδυση στην ψυχολογική υποστήριξη, στη δημιουργία δικτύων κοινωνικής ευθύνης και στην ευαισθητοποίηση του κοινού. Οι πρωτοβουλίες που απευθύνονται στους δυνητικούς δράστες καταδεικνύουν ότι η πρόληψη έχει ουσιαστικό όφελος, αρκεί να αντιμετωπιστεί ως συλλογική κοινωνική υποχρέωση και όχι απλώς ως αφορμή για την εκτόνωση του συλλογικού θυμού. Αντί να εξαντλούμαστε απλά σε επιθέσεις στον “πύργο του Φράνκεσταϊν” μετά από κάθε περιστατικό, πρέπει να αρχίσουμε να αναζητούμε τρόπους για να εμποδίσουμε τη γέννηση του “τέρατος”. Η πρόληψη δεν είναι μια εύκολη – και ίσως ούτε εύπεπτη λύση -, αλλά είναι η μόνη βιώσιμη αν θέλουμε να προστατεύσουμε πραγματικά τα παιδιά και να κάνουμε την κοινωνία μας περισσότερο ασφαλή.
Στο ιατρείο μας έχουμε υποστηρίξει με επιτυχία ανθρώπους που αντιμετωπίζουν τέτοιες παραφιλικές διαταραχές, αποτρέποντας την εκδήλωση εγκληματικής συμπεριφοράς – μεταξύ αυτών νεαρούς ενήλικες που προσήλθαν αυτοβούλως λόγω της δυσφορίας από την επίγνωση των ενορμήσεών τους -.
Βιβλιογραφία
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
Beier KM, Grundmann D, Kuhle LF, Scherner G, Konrad A, Amelung T. The German Dunkelfeld project: a pilot study to prevent child sexual abuse and the use of child abusive images. J Sex Med. 2015 Feb;12(2):529-42.
Elliott, I. A., & Beech, A. R. (2013). A UK cost-benefit analysis of circles of support and accountability interventions. Sexual Abuse: A Journal of Research and Treatment, 25(3), 211–229.
Finkelhor, D. (2009). The prevention of childhood sexual abuse. The Future of Children, 19(2), 169–194.
McCartan, K., Kemshall, H., & Tabachnick, J. (2015). The construction of community understandings of sexual violence: Rethinking public, practitioner and policy discourses. Journal of Sexual Aggression, 21(1), 100–116.
Seto, M. C. (2008). Pedophilia and sexual offending against children: Theory, assessment, and intervention. Washington, DC: American Psychological Association.
Sousa M, Andrade J, de Castro-Rodrigues A, Gonçalves RA. The Effectiveness of Psychological Treatment in Adult Male Convicted for Sexual Offenses Against Children: A Systematic Review. Trauma Violence Abuse. 2023 Jul;24(3):1867-1881.
Smallbone, S., Marshall, W. L., & Wortley, R. (2008). Preventing child sexual abuse: Evidence, policy and practice. Cullompton: Willan Publishing.
Stop It Now! (n.d.). Preventing child sexual abuse: A resource for adults concerned about their own sexual thoughts or behaviors toward children. https://www.stopitnow.org
Wurtele SK. Preventing sexual abuse of children in the twenty-first century: preparing for challenges and opportunities. J Child Sex Abus. 2009 Jan-Feb;18(1):1-18.
