Η παρακεταμόλη (ή ακεταμινοφαίνη / εμπορικά σκευάσματα: Depon, Panadol, Tylenol, κα.), παραμένει ένα από τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα αναλγητικά και αντιπυρετικά φάρμακα κατά την κύηση, ακριβώς επειδή θεωρείται πιο ασφαλής επιλογή σε σχέση με άλλα αναλγητικά, όπως τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη (πχ. Mesulid, Nurofen κα.). Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια προέκυψαν ερωτήματα για το εάν η χρήση της παρακεταμόλης στην εγκυμοσύνη μπορεί να σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο νευροαναπτυξιακών διαταραχών, ανάμεσα στις οποίες και ο αυτισμός.
Η συζήτηση ξεκίνησε κυρίως από επιδημιολογικές μελέτες που ανέφεραν συσχετίσεις ανάμεσα στη μακροχρόνια ή συχνή χρήση παρακεταμόλης και σε αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης διαταραχών όπως η ΔΕΠΥ και το φάσμα αυτισμού στα παιδιά (Thompson et al., 2014; Bauer et al., 2021). Για παράδειγμα, μια μεγάλη προοπτική μελέτη από τη Δανία έδειξε ότι τα παιδιά των οποίων οι μητέρες ανέφεραν χρήση παρακεταμόλης κατά την εγκυμοσύνη παρουσίασαν ελαφρώς μεγαλύτερο κίνδυνο για τη διάγνωση αυτισμού (Liew et al., 2016).
Τα δεδομένα αυτά, αν και ανησυχητικά, δεν αποδεικνύουν αιτιότητα. Πρόκειται για παρατηρησιακές μελέτες που βασίζονται σε αναφορές των μητέρων και επηρεάζονται από πολλούς συγχυτικούς παράγοντες, όπως η ύπαρξη εμπύρετων λοιμώξεων κατά την κύηση, οι οποίες από μόνες τους συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο νευροαναπτυξιακών προβλημάτων (Hornig et al., 2018).
Πιο πρόσφατα, βιολογικές μελέτες προσπάθησαν να προσφέρουν μια πιθανή εξήγηση. Ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι η παρακεταμόλη μπορεί να επηρεάζει την ανάπτυξη του εγκεφάλου μέσω μηχανισμών που σχετίζονται με το οξειδωτικό στρες, την ενδοκρινική λειτουργία και την αλληλεπίδραση με το σύστημα των ενδοκανναβινοειδών (Bauer et al., 2021). Παρ’ όλα αυτά, οι μηχανισμοί αυτοί παραμένουν υπό διερεύνηση και δεν τεκμηριώνουν σχέση αιτίου-αποτελέσματος.
Η θέση πολλών επιστημονικών οργανισμών, ανάμεσά τους και της Αμερικανικής Εταιρείας Μαιευτήρων και Γυναικολόγων (ACOG, 2021), είναι πως η παρακεταμόλη εξακολουθεί να θεωρείται το πιο ασφαλές αναλγητικό κατά την εγκυμοσύνη, όταν χρησιμοποιείται στη χαμηλότερη αποτελεσματική δόση και για το μικρότερο δυνατό χρονικό διάστημα. Συστήνουν όμως προσοχή, αποφυγή άσκοπης ή παρατεταμένης χρήσης και έμφαση στην εξατομικευμένη ιατρική παρακολούθηση.
Έτσι, το ερώτημα αν η παρακεταμόλη «προκαλεί» αυτισμό δεν μπορεί να απαντηθεί καταφατικά. Η μέχρι στιγμής βιβλιογραφία αναδεικνύει συσχετίσεις αλλά όχι αποδείξεις αιτιότητας. Χρειάζονται περαιτέρω και καλύτερα σχεδιασμένες μελέτες που θα εξετάσουν πιο διεξοδικά τη δόση, τη διάρκεια και το στάδιο της κύησης, καθώς και την επίδραση άλλων παραγόντων, πριν εξαχθούν οριστικά συμπεράσματα. Για τις γυναίκες που κυοφορούν, η ασφαλέστερη προσέγγιση παραμένει η χρήση της παρακεταμόλης μόνο όταν είναι απολύτως απαραίτητο και πάντα υπό την καθοδήγηση ιατρού.
Εμβόλια και αυτισμός
Έχει ενδιαφέρον να σημειώσω ότι η ανησυχία γύρω από την παρακεταμόλη θυμίζει σε κάποιον βαθμό μια παλαιότερη δημόσια διαμάχη που αφορούσε στη σύνεδση των εμβολίων με τον αυτισμό. Από τα τέλη της δεκαετίας του ’90 κι έπειτα, ιδιαίτερα μετά τη δημοσίευση της διαβόητης και πλέον αποσυρθείσας μελέτης του Wakefield, πολλοί γονείς πίστεψαν ότι το εμβόλιο MMR (ιλαράς–παρωτίτιδας–ερυθράς) και αργότερα ακόμη και το εμβόλιο για την ηπατίτιδα Β ίσως να σχετίζονταν με αυξημένα περιστατικά αυτισμού.
Η θεωρία αυτή τροφοδοτήθηκε από την παρουσία της θειομερσάλης, ενός συντηρητικού που περιείχε υδράργυρο, σε ορισμένα εμβόλια, οδηγώντας σε εκτεταμένη ανησυχία (Institute of Medicine, 2004). Ωστόσο, μεγάλης κλίμακας μελέτες, που περιλάμβαναν εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά σε διαφορετικές χώρες, κατέδειξαν κατηγορηματικά ότι ούτε η θειομερσάλη ούτε τα ίδια τα εμβόλια συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο αυτισμού (DeStefano et al., 2013; Schaal et al., 2008).
Παρότι η επιστημονική τεκμηρίωση κατέρριψε αυτές τις υποθέσεις, η συλλογική μνήμη της κοινωνίας παραμένει δυστυχώς επηρεασμένη από αυτή τη διαμάχη μέχρι σήμερα, και αυτό μας θυμίζει πόσο εύκολα μια υπόθεση συσχέτισης μπορεί να αποκτήσει διαστάσεις αιτιότητας στο κοινό, προτού η επιστήμη δώσει μια πιο καθαρή απάντηση.
Άρα τι προκαλεί τον αυτισμό;
Το ερώτημα για τα αίτια του αυτισμού παραμένει σύνθετο και πολυπαραγοντικό. Η σύγχρονη επιστήμη έχει καταλήξει πως δεν υπάρχει ένας και μοναδικός παράγοντας που «προκαλεί» τον αυτισμό, αλλά μάλλον μια αλληλεπίδραση γονιδιακών και περιβαλλοντικών συνιστωσών. Η κληρονομικότητα φαίνεται να παίζει καθοριστικό ρόλο· μεγάλες μελέτες σε διδύμους έχουν δείξει ότι το γενετικό υπόβαθρο μπορεί να εξηγεί έως και το 80% του κινδύνου (Sandin et al., 2017).
Παράλληλα όμως, παράγοντες που σχετίζονται με την ενδομήτρια ανάπτυξη – όπως πρόωρος τοκετός, χαμηλό βάρος γέννησης, προχωρημένη ηλικία των γονέων και ορισμένες επιπλοκές κατά την κύηση – φαίνεται ότι συμβάλλουν (Modabbernia et al., 2017).
ο αυτισμός δεν προκύπτει από ένα απλό αίτιο αλλά από την περίπλοκη αλληλεπίδραση βιολογίας, γενετικής και περιβάλλοντος
Η επιστήμη ερευνά, επίσης, πώς η έκθεση σε λοιμώξεις, η φλεγμονώδης αντίδραση του οργανισμού της μητέρας και πιθανώς κάποιες περιβαλλοντικές τοξίνες μπορούν να επηρεάσουν την ανάπτυξη του εγκεφάλου του εμβρύου. Όλες αυτές οι ενδείξεις δείχνουν ότι ο αυτισμός δεν προκύπτει από ένα απλό αίτιο αλλά από την περίπλοκη αλληλεπίδραση βιολογίας, γενετικής και περιβάλλοντος, κάτι που μας υπενθυμίζει την ανάγκη να βλέπουμε αυτά τα φαινόμενα όχι μέσα από την αναζήτηση ενός και μοναδικού «ενόχου», αλλά ως αποτελέσματα της αλληλεπίδρασης πολλών παραγόντων που ακόμη αποκαλύπτονται.
Αφορμή για αυτό το άρθρο είναι η φερόμενη πρόθεση του Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Ντόναλντ Τραμπ να συνδέσει δημόσια την εμφάνιση του αυτισμού με τη χρήση του φαρμάκου Tylenol κατά την εγκυμοσύνη. Αυτή η αναφορά του Τραμπ, αν και δεν βασίζεται σε επιστημονικά δεδομένα, ανοίγει ξανά τη συζήτηση γύρω από τις πιθανές επιδράσεις της παρακεταμόλης στην ανάπτυξη του εγκεφάλου και κυρίως αναδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο πολιτικές δηλώσεις μπορούν να επηρεάσουν την κοινή γνώμη σε θέματα υγείας, δημιουργώντας ανησυχία και σύγχυση, ακόμη και ενόσω η επιστημονική τεκμηρίωση παραμένει αμφιλεγόμενη ή ελλιπής.
Βιβλιογραφία
American College of Obstetricians and Gynecologists. (2021). ACOG response to consensus statement on paracetamol use during pregnancy. Obstetrics & Gynecology, 138(5), 931–933.
Bauer, A. Z., Swan, S. H., Kriebel, D., Liew, Z., Taylor, H. S., Bornehag, C. G., & Andrade, A. M. (2021). Paracetamol use during pregnancy — a call for precautionary action. Nature Reviews Endocrinology, 17(12), 757–766.
DeStefano, F., Price, C. S., & Weintraub, E. S. (2013). Increasing exposure to antibody-stimulating proteins and polysaccharides in vaccines is not associated with risk of autism. The Journal of Pediatrics, 163(2), 561–567.
Hornig, M., Bresnahan, M. et al. (2018). Prenatal fever and autism risk. Molecular Psychiatry, 23(3), 759–766.
Institute of Medicine (US) Immunization Safety Review Committee. (2004). Immunization safety review: Vaccines and autism. Washington (DC): National Academies Press.
Liew, Z., Ritz, B., Rebordosa, C., Lee, P. C., & Olsen, J. (2016). Acetaminophen use during pregnancy, behavioral problems, and hyperkinetic disorders. JAMA Pediatrics, 170(10), 964–970.
Schaal, N. C., Gaist, D., & Hviid, A. (2008). Hepatitis B vaccination and the risk of autism spectrum disorders. Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine, 162(11), 993–998.
Thompson, J. M., Waldie, K. E., Wall, C. R., Murphy, R., & Mitchell, E. A. (2014). Associations between acetaminophen use during pregnancy and ADHD symptoms measured at ages 7 and 11 years. PLoS One, 9(9), e108210.
