Το ψυχικό τραύμα
Στην ψυχή των ανθρώπων που είτε είναι αυτόπτες μάρτυρες είτε, πολύ περισσότερο, έχουν επιβιώσει από την ασύλληπτη τραγωδία, κυριαρχούν την επόμενη ημέρα το σοκ και η άρνηση. Απορρέουν από την αρχική ασυμμετρία των συναισθημάτων με τη θλιβερή πραγματικότητα, καθώς η αφομοίωση των γεγονότων, η συνειδητή αντίδραση σε αυτά, το πένθος, η αποδοχή τους και η προσαρμογή της ζωής σε ό,τι έχει συμβεί ακολουθούν με βήματα σε βάθος χρόνου.
Μόλις υποχωρήσει το σοκ, οι ψυχικές εκδηλώσεις διαφέρουν πολύ από άνθρωπο σε άνθρωπο. Τα συναισθήματα γίνονται έντονα, κορεσμένα και μερικές φορές απρόβλεπτα. Ενδέχεται κανείς να πλημμυρίσει με θυμό και να γίνει ευερέθιστος, είτε να υποφέρει με διάχυτη ανησυχία που δεν καταλαγιάζεται, ή με ατελείωτη θλίψη. Επηρεάζονται οι σκέψεις και τα μοτίβα της συμπεριφοράς. Για παράδειγμα, αρκετοί άνθρωποι αναβιώνουν ξανά και ξανά τις αναμνήσεις της φωτιάς που πλησιάζει ή της απελπισμένης προσπάθειας να διαφύγουν. Τέτοιες πολύ ζωντανές αναβιώσεις μπορούν να εμφανίζονται χωρίς προφανή αφορμή και να οδηγούν σε έντονα ψυχοσωματικά φαινόμενα όπως η καρδιακή ταχυρρυθμία, η ναυτία, οι πονοκέφαλοι, ή η εφίδρωση. Μικρές υπενθυμίσεις, όπως κρότοι, καπνός, σειρήνες ασθενοφόρων, αστυνομικών ή πυροσβεστικών οχημάτων, μπορούν να διεγείρουν ώσεις άγχους ή αναβιώσεις, ήδη από τις πρώτες ημέρες και για πολλά χρόνια μετά, χωρίς θεραπεία.
Υφιστάμενα προβλήματα υγείας είναι πιθανό ότι θα επιδεινωθούν χωρίς ιατρική παρακολούθηση.
Η συγκέντρωση της σκέψης και η δυνατότητα να ληφθούν αποφάσεις για απλά ή περισσότερο περίπλοκα ζητήματα επηρεάζεται και περίοδοι διαύγειας εναλλάσσονται με στιγμές σύγχυσης ή αφαιρετικής αποσύνδεσης από το εδώ και τώρα. Οι συνήθειες του ύπνου και της διατροφής μπορούν επίσης να διαταραχθούν.
Οι διαπροσωπικές σχέσεις βαρύνονται και δοκιμάζονται, ιδιαίτερα αν οι άνθρωποι υποχρεώνονται σε προσωρινή στέγαση. Μπορεί να εκδηλωθούν εντάσεις μέσα στην οικογένεια ή στην επικοινωνία με τους φίλους, ειδικά στο έδαφος της ερμηνείας των γεγονότων και της προσπάθειας για τη διαχείριση της νέας κατάστασης. Από την άλλη, ορισμένοι άνθρωποι κινδυνεύουν να αποσυρθούν και να απομονωθούν ολότελα, αποφεύγοντας τις συνήθεις δραστηριότητές τους και τις κοινωνικές επαφές, μη δυνάμενοι να αντιμετωπίζουν τη συζήτηση για όλο αυτό.
Συμβουλές
Οι ειδικοί συνιστούμε στους συνανθρώπους μας που υποφέρουν άμεσα από τις επιπτώσεις της καταστροφής να παραχωρήσουν εύλογο χρόνο στον εαυτό τους να προσαρμοστεί. Αυτή θα είναι μια αργή και εξαιρετικά απαιτητική διαδικασία στη ζωή τους.
- Χρειάζεται να επιτρέψουν στον εαυτό τους να θρηνήσει τις απώλειες που έχουν βιώσει.
- Να αποδεχτούν ότι πιθανές σκέψεις ενοχής – που εκείνοι τα κατάφεραν ενώ άλλοι αγαπημένοι τους ή και άγνωστοι συνάνθρωποί τους δεν τα κατάφεραν -, είναι τόσο φυσιολογικές όσο είναι και άδικες.
- Να αναζητήσουν – χωρίς δεύτερη σκέψη – την υποστήριξη από ανθρώπους που νοιάζονται, που θα ακούσουν τις ανησυχίες τους και θα μοιραστούν το πένθος τους. Εάν οι πλησιέστεροι σε εκείνους άνθρωποι έχουν βιώσει και οι ίδιοι τη φωτιά ή ήταν μάρτυρες της πυρκαγιάς, να δεχθούν ότι μπορεί να μην είναι σε θέση να είναι υποστηρικτικοί όπως θα ήταν σε άλλες περιστάσεις.
- Να απέχουν από τη διαρκή ενημέρωση για τα συμβάντα ή τουλάχιστον να προσπαθούν να περιορίζουν την ποσότητα των ειδήσεων που προσλαμβάνουν από το διαδίκτυο, την τηλεόραση, το ραδιόφωνο και τον Τύπο.. Η υπερβολική έκθεση στη σχετική ειδησεογραφία μπορεί να επάγει το άγχος τους και να τραυματίζει εκ νέου.
- Να επιδιώξουν το συντομότερο την επιστροφή στην κανονικότητα της ζωής, με την αποκατάσταση της ρουτίνας τους, την οργάνωση της καθημερινότητας γύρω από συγκεκριμένα σημεία, πρόσωπα αλλά και δραστηριότητες αναφοράς όπως η εργασία, με ισορροπημένα γεύματα και φυσική άσκηση,
- Εάν αντιμετωπίζουν συνεχιζόμενη δυσκολία στον ύπνο, να εμπιστευτούν τη βοήθεια των ειδικών ιατρών.
- Να αποφύγουν το οινόπνευμα ή άλλες αυτοθεραπείες καθώς ανακουφίζουν μόνο προσωρινά καταπραΰνοντας τις άσχημες σκέψεις, αλλά θα εντείνουν τον συναισθηματικό και τον φυσικό πόνο στο διηνεκές.
- Να επικεντρωθούν σε προηγούμενα ευχάριστες δραστηριότητες, ακόμη και αν δεν φαντάζονται ότι θα τους παρέχουν την οποιαδήποτε ικανοποίηση τώρα, με σκοπό να αποσπάται με φυσικό τρόπο η προσοχή τους από τις επώδυνες αναβιώσεις των αναμνήσεων και από τον μηρυκασμό της σκέψης για ό,τι έγινε, ή δεν έγινε, ή έπρεπε να είχε γίνει διαφορετικά . Η αλλαγή παραστάσεων θα μπορούσε επίσης να είναι πραγματικά ευεργετική.
- Να αποφύγουν, κατά το δυνατόν, σημαντικές αποφάσεις για τη ζωή τους στο άμεσο μέλλον, εφόσον αυτές θα προσθέσουν στο άγχος και στην αβεβαιότητα.
- Να αναζητήσουν τοπικές ομάδες υποστήριξης, που ελπίζω ότι σύντομα θα είναι διαθέσιμες. Ιδιαίτερα εκείνες που θα εποπτεύονται από κατάλληλα εκπαιδευμένους και έμπειρους λειτουργούς της ψυχικής υγείας. Αυτές οι ομάδες, που πρέπει να δημιουργηθούν τοπικά, θα ανακουφίσουν ιδιαίτερα όλους εκείνους που δυνητικά διαθέτουν περιορισμένη πρόσβαση σε συστήματα προσωπικής υποστήριξης.
- Να περνούν περισσότερο χρόνο με τα παιδιά και τους εφήβους και να τους επιτρέπουν να εξαρτώνται λίγο παραπάνω από εκείνους κατά τους μήνες που ακολουθούν τη φωτιά. Η φροντίδα, η διαβεβαίωση της ασφάλειας και η ενεργητική επιβεβαίωση της αγάπης – κι ας είναι εντελώς αυτονόητη -, είναι αναγκαίες συνθήκες ανάρρωσης και τόσο παρήγορες για τα παιδιά που έχουν υποστεί ένα τέτοιο τραύμα, όσο και ανταποδοτικές για τους ενήλικους φροντιστές.
- Να παρέχουν στα παιδιά την εμπειρία του παιχνιδιού για την ανακούφιση της έντασης και του άγχους τους και ειδικότερα στα μικρότερα παιδιά να δημιουργούν τις ευκαιρίες για να μοιράζονται μαζί τους σκέψεις και συναισθήματα μέσω μη λεκτικών δραστηριοτήτων όπως η ζωγραφική.
- Να ενθαρρύνουν τα μεγαλύτερα παιδιά και τους εφήβους να συνομιλούν μαζί τους αλλά και μεταξύ τους για όσα νιώθουν. Αυτό συμβάλλει στο μεταβολισμό του πένθους και στη μείωση της σύγχυσης και της ανησυχίας τους μετά την καταστροφή.
Σε ό,τι αφορά στους πυροσβέστες, στους αστυνομικούς και στους επαγγελματίες ή εθελοντές διασώστες, οφείλω να υπογραμμίσω ότι παρά την μοναδική δύναμη ψυχής που διαθέτουν, διατρέχουν πάντοτε μεγαλύτερο κίνδυνο συναισθηματικής εξουθένωσης, όπως ασφαλώς και της σωματικής εξάντλησης, σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό, λόγω της υπερέκθεσής τους σε τραυματικές εμπειρίες. Ελπίζω ότι η φροντίδα της ψυχικής υγείας τους αποτελεί προσωπική αλλά και εργασιακή προτεραιότητα, και μάλιστα με τρόπο συστηματικό πέρα από την απλή ιατρική ή ψυχολογική εκτίμηση άπαξ και μία στο τόσο.
Τέλος, επιτρέψτε μου να σημειώσω ότι μια καταστροφή αυτού του μεγέθους που μεταδίδεται ζωντανά από τα ΜΜΕ, επιφέρει αξιόλογο ψυχικό τραυματισμό και σε έναν πολύ σημαντικό αριθμό ανθρώπων που δεν επηρεάζονται άμεσα από τις πυρκαγιές, αλλά παρακολουθούν από απόσταση. Μολονότι η κοινή γνώμη είναι, δυστυχώς, εκπαιδευμένη πλέον στην κατανάλωση κακών ειδήσεων για φυσικές καταστροφές, τρομοκρατικές ενέργειες και βέβαια για την εγκληματικότητα – και επομένως είναι σε κάποιο βαθμό απευαισθητοποιημένη -, εκτιμώ ότι οι συνάνθρωποί μας με υψηλή ενσυναίσθηση που συμπάσχουν με τους πληγέντες, μπορούν να βρίσκουν πραγματική ανακούφιση στη συμμετοχή τους σε δράσεις αλληλεγγύης. Ωστόσο, είναι σκόπιμο την ίδια στιγμή να προστατεύουν εαυτούς από την αδιάλειπτη ενημέρωση μπροστά τον τηλεοπτικό δέκτη ή στα κοινωνικά δίκτυα, που είναι μάλλον απρόσφορη και καταθλιπτικογόνος, παρά ουσιαστική.
