Ο εκνευρισμός, ο θυμός και οι συναισθηματικές εκρήξεις, αποτελούν κοινά συμπτώματα που παρατηρούνται σε πολλούς ανθρώπους με διαγνώσεις όπως η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) και η Γενικευμένη Διαταραχή Άγχους (ΓΑΔ). Ωστόσο, αρκετοί με αυτά τα συμπτώματα μπορεί να μην κατανοούν τις πραγματικές αιτίες πίσω από τέτοιες συναισθηματικές αντιδράσεις.
Η ΔΕΠΥ και ο ρόλος της στη συναισθηματική ρύθμιση
Η ΔΕΠΥ – που οι περισσότεροι μπορεί να πιστεύουν ότι επηρεάζει μόνο την προσοχή και τη συμπεριφορά -, σχετίζεται στενά με τη ρύθμιση των συναισθημάτων. Η δυσκολία στη συναισθηματική ρύθμιση αποτελεί μάλιστα ένα βασικό χαρακτηριστικό της ΔΕΠΥ, καθώς οι άνθρωποι με αυτή τη διάγνωση συχνά βιώνουν έντονα συναισθήματα χωρίς, ωστόσο, να μπορούν να τα ελέγξουν. Αυτή η δυσκολία αποδίδεται σε διαταραχές του προμετωπιαίου φλοιού, της περιοχής του εγκεφάλου που συνδέεται με τον έλεγχο παρορμήσεων και τη συναισθηματική διαχείριση (Barkley, 2015).
Οι άνθρωποι με ΔΕΠΥ, ακόμα και οι ενήλικες, μπορεί να αντιδρούν υπερβολικά σε μικρές καθημερινές απογοητεύσεις και συχνά δεν αναγνωρίζουν τη σχέση μεταξύ των συμπτωμάτων τους και της διαταραχής. Αντί να αποδίδουν τον εκνευρισμό τους σε αιτίες όπως το στρες ή την κούραση, μπορεί να βλέπουν τον θυμό τους ως αντίδραση σε εξωτερικά γεγονότα, γεγονός που δυσχεραίνει την αντιμετώπιση του προβλήματος. Επιπλέον, ορισμένοι ενήλικες με ΔΕΠΥ αναφέρουν αισθήματα απογοήτευσης γύρω από την αδυναμία τους να επιτύχουν σε στόχους που σχετίζονται με τη συγκέντρωση ή την απόδοση τους, και αυτό αυξάνει τον εκνευρισμό τους και οδηγεί σε ένα αυτοτροφοδοτούμενο βρόχο θυμού.
Πώς η Γενικευμένη Διαταραχή Άγχους ενισχύει τον εκνευρισμό και τον θυμό
Η ΓΑΔ χαρακτηρίζεται από πολλές και υπεραναλυτικές σκέψεις, καθώς επίσης από έντονο και συνεχές άγχος για καθημερινές καταστάσεις με αφορμές που θα μπορούσαν να φαίνονται ασήμαντες στους άλλους. Αυτό το άγχος γίνεται μία σταθερή πηγή έντασης, και οδηγεί συχνά τους ανθρώπους σε μία συνθήκη υπερέντασης και εγρήγορσης, γνωστή ως «κατάσταση συναγερμού». Αυτή η διαρκής ένταση αποδυναμώνει τα ψυχικά αποθέματα, καθιστώντας τους ανθρώπους με αυτή τη διάγνωση περισσότερο επιρρεπείς σε εκνευρισμό και σε απότομες αντιδράσεις. Ως εκτούτου, οι άνθρωποι με ΓΑΔ είναι ευάλωτοι σε αρνητικά ερεθίσματα και, λόγω της συνεχούς ανησυχίας, μπορεί να δυσκολεύονται να διατηρούν την ψυχραιμία τους (Mennin et al., 2005).
Η αυξημένη ευαισθησία της αμυγδαλής του εγκεφάλου, που ρυθμίζει τις συναισθηματικές αντιδράσεις και η ανισορροπία σε νευροδιαβιβαστές, όπως η νορεπινεφρίνη, επιδεινώνουν το πρόβλημα. Όσοι ταλαιπωρούνται με τη ΓΑΔ εγκλωβίζονται εύκολα σε μία κατάσταση αυξημένης εγρήγορσης που επάγει συχνές παρορμητικές αντιδράσεις, θυμό και απογοήτευση – ιδίως όταν οι καταστάσεις δεν ευθυγραμμίζονται με τις προσδοκίες τους (Etkin et al., 2010) -.
Η έλλειψη επίγνωσης και ο φαύλος κύκλος
Πολλοί άνθρωποι με ΔΕΠΥ και ΓΑΔ δεν αναγνωρίζουν ότι τα συμπτώματα θυμού και εκνευρισμού συνδέονται άμεσα με το νευροβιολογικό παρασκήνιο των διαταραχών τους. Αντ’ αυτού, μπορεί να αποδίδουν τον θυμό τους σε συγκεκριμένα γεγονότα ή πρόσωπα, θεωρώντας εσφαλμένα ότι αυτές οι αντιδράσεις τους είναι «λογικές». Η άγνοια της αιτίας δυστυχώς προδιαθέτει σε επαναλαμβανόμενες εντάσεις μέσα στις σχέσεις τους με τους άλλους, καθώς και σε απογοήτευση όταν αντιλαμβάνονται πως ο εκνευρισμός τους δεν καταλαγιάζει (Shaw et al., 2014).
Η φτωχή επίγνωση εμποδίζει τους ανθρώπους με ΔΕΠΥ και ΓΑΔ να αναζητήσουν κατάλληλες στρατηγικές διαχείρισης του θυμού και του εκνευρισμού τους και διαιωνίζει τον φαύλο κύκλο της συναισθηματικής αναστάτωσης. Όταν οι άνθρωποι με αυτές τις διαγνώσεις δεν γνωρίζουν τη σχέση των συμπτωμάτων τους με τις διαταραχές τους, όχι μόνο δεν αναζητούν εξειδικευμένη βοήθεια αλλά συνήθως προσαρμόζονται και κανονικοποιούν τις καταστάσεις που πυροδοτούν την έντασή τους.
Ο βιολογικός παρονομαστής της συναισθηματικής ανταπόκρισης
Οι διαταραχές της ΔΕΠΥ και της ΓΑΔ συνδέονται με ανισορροπίες σε νευροδιαβιβαστές, όπως η ντοπαμίνη και η νορεπινεφρίνη. Στη ΔΕΠΥ, η μειωμένη δραστηριότητα του ντοπαμινεργικού συστήματος συμβάλλει στην αδυναμία ελέγχου των παρορμήσεων και της συναισθηματικής ευστάθειας. Ενώ στη ΓΑΔ, η αυξημένη νορεπινεφρίνη συνδέεται με τις υπερβολικές αντιδράσεις σε μικροκαταστάσεις άγχους (Volkow et al., 2009; Charney et al., 1998). Αυτές οι ανισορροπίες επιδρούν στη συναισθηματική ευελιξία και καθιστούν τους ανθρώπους περισσότερο ευαίσθητους και ευάλωτους σε αρνητικά και απρόσμενα ερεθίσματα της ζωής, που τελικά πυροδοτούν εύκολα θυμό και εκνευρισμό.
Θεραπευτική προσέγγιση
Η θεραπεία για τα συμπτώματα θυμού και εκνευρισμού σε άτομα με ΔΕΠΥ και ΓΑΔ είναι πολυδιάστατη και περιλαμβάνει τη Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT), εκπαίδευση στις στρατηγικές διαχείρισης θυμού και, σε ορισμένες περιπτώσεις, τη φαρμακευτική αγωγή. Η CBT βοηθά τους ανθρώπους να κατανοήσουν τις βαθύτερες αιτίες του εκνευρισμού τους και να εντοπίσουν μοτίβα στη σκέψη τους που επιδεινώνουν το θυμό. Οι στρατηγικές αυτορρύθμισης, όπως η διαφραγματική αναπνοή, η προοδευτική μυική χαλάρωση και η εκπαίδευση στην ενσυνειδητότητα (mindfulness), αποδεικνύονται επίσης πολύ χρήσιμες και βοηθητικές στην αναγνώριση των παραγόντων του θυμού και στη ρύθμιση των αντιδράσεων (Gross, 2002).
Η ψυχοεκπαίδευση αποτελεί κεντρικό στοιχείο εδώ, καθώς παρέχει στους ασθενείς τη γνώση και την επίγνωση για το πώς λειτουργούν οι διαταραχές τους μέσα τους. Αυτή η επίγνωση μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να αναγνωρίζουν τα συμπτώματα θυμού και εκνευρισμού ως αποτέλεσμα των διαταραχών τους και όχι ως «φυσικές» – ή πολύ περισσότερο ως «εύλογες» – αντιδράσεις στα εξωτερικά ερεθίσματα. Με αυτόν τον τρόπο, ενισχύεται η αυτοσυμπόνια και μειώνεται η αυτοκατηγορία, και οι άνθρωποι μαθαίνουν πιο αποτελεσματικούς τρόπους διαχείρισης του θυμού και πετυχαίνουν να βελτιώσουν τις σχέσεις τους.
Βιβλιογραφία
- Barkley, R. A. (2015). Emotional dysregulation is a core component of ADHD. Journal of ADHD and Related Disorders, 1(3), 1-17.
- Charney, D. S., Woods, S. W., Krystal, J. H., & Heninger, G. R. (1998). Noradrenergic function in generalized anxiety disorder: Effects of acute treatment with desipramine. Psychiatry Research, 79(1), 21-31.
- Etkin, A., & Wager, T. D. (2010). Functional neuroimaging of anxiety: A meta-analysis of emotional processing in PTSD, social anxiety disorder, and specific phobia. American Journal of Psychiatry, 167(10), 1248-1264.
- Gross, J. J. (2002). Emotion regulation: Affective, cognitive, and social consequences. Psychophysiology, 39(3), 281-291.
- Mennin, D. S., Heimberg, R. G., Turk, C. L., & Fresco, D. M. (2005). Preliminary evidence for an emotion dysregulation model of generalized anxiety disorder. Behaviour Research and Therapy, 43(10), 1281-1310.
- Shaw, P., Stringaris, A., Nigg, J., & Leibenluft, E. (2014). Emotion dysregulation in attention deficit hyperactivity disorder. American Journal of Psychiatry, 171(3), 276-293.
- Volkow, N. D., Wang, G. J., Kollins, S. H., et al. (2009). Evaluating dopamine reward pathway in ADHD: Clinical implications. Journal of the American Medical Association, 302(10), 1084-1091.
