Το άγχος είναι μια αντίδραση που ξεκινά από τη σκέψη και καταλήγει να επηρεάζει τη βιολογία του οργανισμού. Τόσο το στρες όσο και η αγωνία για τη σεξουαλική επίδοση που συνδέεται άμεσα με την αυτοεκτίμηση και την εικόνα του εαυτού, παγιδεύουν εύκολα τους άνδρες σε ένα φαύλο κύκλο άγχους και σεξουαλικής δυσλειτουργίας.
Ο ρόλος του εγκεφάλου
Όταν ένας άνδρας βιώνει έντονο άγχος, ο εγκέφαλος ενεργοποιεί τον υποθάλαμο, μια περιοχή που λειτουργεί ως «κέντρο διαχείρισης του στρες». Ο υποθάλαμος στέλνει σήματα στην υπόφυση (έναν μικρό αδένα στον εγκέφαλο που ρυθμίζει σημαντικές ορμόνες), η οποία με τη σειρά της διεγείρει τα επινεφρίδια (αδένες που εκκρίνουν ορμόνες στρες) για να απελευθερώσουν κορτιζόλη και αδρεναλίνη. Αυτές οι ορμόνες προετοιμάζουν το σώμα για να αντιμετωπίσει μια «απειλή» – διαδικασία που είναι γνωστή ως αντίδραση «μάχης ή φυγής» (fight or flight) (Sapolsky, 2004).
Αυτός ο μηχανισμός ήταν εξελικτικά χρήσιμος για την επιβίωση του ανθρώπου στις αντίξοες συνθήκες της ζωής στη φύση γιατί αυξάνει την ένταση και την προσοχή, αλλά στον σύγχρονο κόσμο, όταν διεγείρεται από σκέψεις, αυτή η αντίδραση μπορεί να γίνει αντιπαραγωγική και να επηρεάσει αρνητικά τη σεξουαλική λειτουργία – μεταξύ άλλων -.
Η κορτιζόλη, η κύρια ορμόνη του στρες, είναι γνωστό ότι καταστέλλει την παραγωγή της τεστοστερόνης, της κύριας ανδρικής σεξουαλικής ορμόνης. Η τεστοστερόνη είναι απαραίτητη για τη σεξουαλική επιθυμία, τη στυτική λειτουργία και τη συνολική σεξουαλική απόδοση. Όταν τα επίπεδα της κορτιζόλης είναι χρόνια αυξημένα, όπως συμβαίνει στις διαταραχές άγχους, η παραγωγή τεστοστερόνης καταστέλλεται σημαντικά, και τότε η λίμπιντο μειώνεται ενώ αυξάνονεται ο κίνδυνος στυτικής δυσλειτουργίας (Khera, 2016).
Η επίδραση της κορτιζόλης δεν περιορίζεται μόνο στα επίπεδα τεστοστερόνης. Η αυξημένη κορτιζόλη προκαλεί επίσης αύξηση του καρδιακού παλμού και της αρτηριακής πίεσης, που συνεπάγονται ελαττωμένη αιμάτωση των γεννητικών οργάνων με αποτέλεσμα τη δυσχέρεια στη διατήρηση της στύσης. Μελέτες έχουν δείξει ότι ότι η αυξημένη δραστηριότητα της κορτιζόλης και της αδρεναλίνης στον οργανισμό συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο σεξουαλικής δυσλειτουργίας (Rowland & Burnett, 2015).
Το άγχος παρεμβαίνει επίσης στη νευροχημεία του ίδιου του εγκεφάλου, προκαλώντας ανισορροπίες που επηρεάζουν τη σεξουαλική απόδοση. Ένα από τα νευροδιαβιβαστικά συστήματα που επηρεάζονται άμεσα είναι εκείνο της ντοπαμίνης, που είναι υπεύθυνη για το αίσθημα ευχαρίστησης και ανταμοιβής. Η ντοπαμίνη είναι πολύ σημαντική για τη σεξουαλική διέγερση και την απόδοση, καθώς ενισχύει το αίσθημα της επιθυμίας και τη διέγερση.
Σε συνθήκες άγχους, η παραγωγή ντοπαμίνης μπορεί να μειωθεί, ενώ παράλληλα αυξάνονται άλλοι νευροδιαβιβαστές, όπως η νορεπινεφρίνη, που συμβάλλουν στην αγχωτική αντίδραση. Η απουσία ισορροπίας μπορεί τότε να οδηγήσει σε μειωμένη σεξουαλική απόκριση και αδυναμία επίτευξης ή διατήρησης της στύσης (McGill & Edwards, 2019). Επομένως, το άγχος δεν περιορίζεται σε μια απλή συναισθηματική εμπειρία, αλλά επηρεάζει την ίδια τη χημεία του εγκεφάλου και τη βιολογική ικανότητα για ικανοποιητικό σεξ.
Συμπαθητικό και παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα
Το συμπαθητικό και το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα έχουν άμεσο ρόλο στη ρύθμιση της σεξουαλικής λειτουργίας. Το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα είναι υπεύθυνο για την ενεργοποίηση της στύσης, ενώ το συμπαθητικό νευρικό σύστημα δρα κατά τη διάρκεια της εκσπερμάτωσης. Όταν ένας άνδρας ταλαιπωρείται με άγχος, το συμπαθητικό νευρικό σύστημα υπερδραστηριοποιείται, αναστέλλοντας τη δράση του παρασυμπαθητικού και καθιστώντας δύσκολη την επίτευξη ή τη διατήρηση της στύσης.
Αυτός ο μηχανισμός εξηγεί γιατί πολλοί άνδρες με άγχος επίδοσης αναφέρουν δυσκολίες στην στύση: το σώμα τους βρίσκεται σε κατάσταση «συναγερμού» και δεν μπορεί να μεταβεί στη χαλαρή κατάσταση που απαιτείται για τη σεξουαλική διέγερση και υλοποιείται με τη δράση του παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος. Στην ουσία, το συμπαθητικό νευρικό σύστημα, που κανονικά θα έπρεπε να δραστηριοποιείται μόνο κατά την κορύφωση της σεξουαλικής πράξης, παραμένει ενεργό σε κάθε φάση, καθιστώντας την προσπάθεια αγχωτική και την ίδια τη σεξουαλική διαδικασία δυσάρεστη (Bancroft et al., 2003).
Ο φαύλος κύκλος της στυτικής δυσλειτουργίας και του άγχους
Η αδυναμία επίτευξης ή διατήρησης στύσης, όταν οφείλεται στο άγχος, ενισχύει ακόμα περισσότερο τον φόβο της αποτυχίας, εγκαθιστώντας έναν φαύλο κύκλο. Με κάθε αποτυχημένη προσπάθεια, αυξάνεται το επίπεδο του στρες και μειώνεται η αυτοπεποίθηση. Ο φόβος για ενδεχόμενη αποτυχία γίνεται έτσι μία αυτοεκπληρούμενη προφητεία: η ανησυχία προκαλεί φυσιολογικές αντιδράσεις που οδηγούν σε σεξουαλική αποτυχία, η οποία με τη σειρά της τροφοδοτεί το αρχικό άγχος.
Με όλους τους παραπάνω τρόπους, οι βιολογικές αντιδράσεις που ενεργοποιούνται από το άγχος έχουν σημαντική και άμεση επίδραση στη σεξουαλική υγεία των ανδρών. Η υπερβολική παραγωγή κορτιζόλης και αδρεναλίνης, η μείωση της ντοπαμίνης και η αναστολή του παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος γίνονται οι παράγοντες ενός δυσμενούς περιβάλλοντος για τη φυσιολογική σεξουαλική λειτουργία. Η κατανόηση αυτών των μηχανισμών βοηθάει στη λήψη κατάλληλων μέτρων για την αντιμετώπιση του άγχους επίδοσης, αναδεικνύοντας την ανάγκη για μία ολοκληρωμένη ψυχολογική και ιατρική υποστήριξη.
Πρόωρη εκσπερμάτωση
Η πρόωρη εκσπερμάτωση είναι μία από τις πιο συχνές μορφές σεξουαλικής δυσλειτουργίας στους άνδρες και αφορά την αδυναμία καθυστέρησης του οργασμού για ικανό χρόνο ώστε να είναι ικανοποιητική η σεξουαλική εμπειρία για τον ίδιο και για την/τον σεξουαλικό σύντροφο. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ως πρόωρη ορίζεται η εκσπερμάτωση που συμβαίνει εντός περίπου ενός λεπτού από τη διείσδυση, ή πριν το άτομο το επιθυμήσει, τουλάχιστον στις περισσότερες σεξουαλικές επαφές.
Η πρόωρη εκσπερμάτωση συνδέεται με ψυχολογικούς παράγοντες όπως το άγχος απόδοσης, ο φόβος αποτυχίας και τα αρνητικά συναισθήματα κατά τη σεξουαλική πράξη. Άνδρες που αισθάνονται πίεση να ανταποκριθούν σε ορισμένα πρότυπα απόδοσης (για παράδειγμα παρασυρμένοι από ευφάνταστες αφηγήσεις των φίλων τους σε σχέση με τις δικές τους εμπειρίες), ή που βιώνουν χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι πιθανότερο να αντιμετωπίσουν αυτή τη δυσκολία. Το άγχος ενισχύει τη διέγερση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος, το οποίο όπως αναφέρθηκε προηγούμενα ευνοεί τη γρήγορη εκσπερμάτωση γιατί το σώμα θεωρεί ότι η σεξουαλική πράξη πρέπει να τελειώσει γρήγορα ώστε να προχωρήσει σε «κατάσταση ασφαλείας». Έτσι, ένας ακόμα φαύλος κύκλος δημιουργείται, όπου η ανησυχία για την πρόωρη εκσπερμάτωση προκαλεί ακριβώς το ίδιο το φαινόμενο.
Η χημεία του εγκεφάλου, και συγκεκριμένα τα επίπεδα της σεροτονίνης, έχουν εδώ ένα κεντρικό ρόλο. Χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης στον εγκέφαλο έχουν συνδεθεί με τη μειωμένη ικανότητα καθυστέρησης της εκσπερμάτωσης, καθώς η σεροτονίνη σχετίζεται με τον έλεγχο της παρόρμησης και τη ρύθμιση της σεξουαλικής απόκρισης (Waldinger, 2005). Ορισμένες παθήσεις, όπως φλεγμονές του προστάτη ή των γεννητικών οργάνων, μπορούν επίσης να αυξήσουν την ευαισθησία του πέους και να εντείνουν την πρόωρη εκσπερμάτωση.
Η πρόωρη εκσπερμάτωση έχει σημαντικές ψυχολογικές και συναισθηματικές επιπτώσεις τόσο για τον ίδιο τον άνδρα όσο και για τη σχέση του. Οι άνδρες που αντιμετωπίζουν αυτό το ζήτημα μπορεί να νιώθουν ντροπή, απογοήτευση και ανεπάρκεια, κάτι που επιδεινώνει το άγχος τους γύρω από τη σεξουαλική πράξη και οδηγεί σε αποφυγή της σεξουαλικής επαφής. Παράλληλα, οι σύντροφοι ενδέχεται να αισθάνονται χαμηλή ικανοποίηση, και αυτό δημιουργεί αποστάσεις στη σχέση και τροφοδοτεί περαιτέρω τον φαύλο κύκλο άγχους και πρόωρης εκσπερμάτωσης.
Θεραπευτικές παρεμβάσεις
Η διαχείριση του άγχους και η βελτίωση της σεξουαλικής απόδοσης μπορούν να επιτευχθούν μέσω στρατηγικών, που περιλαμβάνουν ψυχοθεραπευτικές και φαρμακολογικές προσεγγίσεις. Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) που εφαρμόζουμε και στο δικό μας ιατρείο, είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική για τη διαχείριση του άγχους, καθώς βοηθά τους άνδρες να αναγνωρίσουν και να αναδομήσουν τις μη ρεαλιστικές προσδοκίες που έχουν σχετικά με τις σεξουαλικές τους επιδόσεις (Brotto & Luria, 2014). Παράλληλα, τεχνικές διαχείρισης του στρες, όπως η διαφραγματική αναπνοή, ο διαλογισμός και η προοδευτική μυϊκή χαλάρωση, μπορούν να μειώσουν τα επίπεδα κορτιζόλης και να ενισχύσουν τη σωματική και την ψυχική ευεξία.
Η πρόωρη εκσπερμάτωση μπορεί επίσης να αντιμετωπιστεί μέσω φαρμακευτικής και ψυχοθεραπευτικής υποστήριξης. Οι φαρμακευτικές λύσεις, όπως με τη λήψη αναστολέων επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs), έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές στην αύξηση της σεροτονίνης και στην καθυστέρηση της εκσπερμάτωσης. Επιπλέον, ασκήσεις ελέγχου της παρόρμησης, όπως η τεχνική “start-stop” και η τεχνική της “συμπίεσης,” ενδυναμώνουν τον άνδρα να ελέγχει καλύτερα τη στιγμή της εκσπερμάτωσης (McMahon, 2012).
Οι τεχνικές διαχείρισης της εστίασης της προσοχής και της ενσυνειδητότητας (mindfulness) έχουν επίσης αποδειχθεί βοηθητικές σε όλα τα φαινόμενα που συζητήθηκαν στο παρόν άρθρο. Ο στόχος είναι να καλλιεργηθεί η επίγνωση των σκέψεων και των συναισθημάτων χωρίς αυτοκριτική και να μειωθεί το “φορτίο” των αγχωτικών σκέψεων πριν και κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής δραστηριότητας. Αυτή η προσέγγιση μπορεί να συμβάλλει στη μείωση του άγχους και βέβαια στη βελτίωση της σεξουαλικής απόδοσης.
Βιβλιογραφία
- Bancroft, J., Janssen, E., & Strong, D. (2003). The relation between mood and sexuality in heterosexual men. Archives of Sexual Behavior, 32(3), 217-230.
- Brotto, L. A., & Luria, M. (2014). Sexual Well-Being and Mindfulness in Men and Women. Journal of Sex Research, 51(8), 832-849.
- Rowland, D. L., & Burnett, A. L. (2015). Stress and Sexual Functioning. Urology, 85(3), 547-556.
