Η γλυφοσάτη (φωσφονογλυκίνες / glyphosate: Roundup, Clinic, Touchdown, Touchdown Premium) είναι ένα από τα πιο ευρέως χρησιμοποιούμενα ζιζανιοκτόνα στον κόσμο, με κύριο ρόλο την καταπολέμηση των ανεπιθύμητων ζιζανίων στις καλλιέργειες. Ανακαλύφθηκε τη δεκαετία του 1970 και έχει πλέον καθιερωθεί ως βασικό εργαλείο στη γεωργία. Στην Ελλάδα, χρησιμοποιείται κυρίως για την καταπολέμηση ζιζανίων σε καλλιέργειες όπως τα δημητριακά, το βαμβάκι, οι αμπελώνες και οι ελαιώνες. Οι γεωργοί την εφαρμόζουν πριν από τη σπορά ή μετά τη συγκομιδή, για την προετοιμασία του εδάφους ή για την εξάλειψη πολυετών ζιζανίων.
Επιπλέον, η χρήση της είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στις λεγόμενες “καθαρές καλλιέργειες” όπου απαιτείται ελάχιστη παρέμβαση στο έδαφος. Ωστόσο, η ευρεία εφαρμογή της έχει εγείρει ανησυχίες για επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία και στο περιβάλλον, ιδιαίτερα σε περιοχές όπου η καλλιέργεια συνυπάρχει με περιοχές υδροφόρου ορίζοντα, όπως στη Θεσσαλία και την Πελοπόννησο. Ορισμένοι δήμοι έχουν επιχειρήσει να περιορίσουν τη χρήση της σε δημόσιους χώρους, όπως τα πάρκα και τα σχολεία.
Η γλυφοσάτη μπορεί να φτάσει στον ανθρώπινο οργανισμό με διάφορους τρόπους:
- Διατροφική Έκθεση: Κατάλοιπα γλυφοσάτης βρίσκονται συχνά σε τρόφιμα, όπως σιτηρά, φρούτα, λαχανικά και μεταποιημένα προϊόντα. Αυτό συμβαίνει διότι χρησιμοποιείται σε καλλιέργειες λίγο πριν τη συγκομιδή για την ωρίμανση ή την αποξήρανση των φυτών.
- Πόσιμο Νερό: Η γλυφοσάτη μπορεί να διαρρεύσει σε υπόγεια και επιφανειακά νερά μέσω της απορροής από γεωργικές εκτάσεις. Αυτό αυξάνει την πιθανότητα έκθεσης μέσω της κατανάλωσης νερού.
- Άμεση Επαφή: Οι αγρότες και οι εργαζόμενοι στον γεωργικό τομέα είναι πιο εκτεθειμένοι, καθώς η εφαρμογή της γλυφοσάτης με ψεκασμό μπορεί να οδηγήσει σε άμεση δερματική επαφή ή εισπνοή.
- Περιβαλλοντική Έκθεση: Τα κατάλοιπα της γλυφοσάτης μπορούν να παραμείνουν στο έδαφος ή να μεταφερθούν μέσω της ατμόσφαιρας και της σκόνης, επιτρέποντας την έμμεση επαφή.
Εξαιτίας της ευρείας χρήσης της, η γλυφοσάτη έχει ανιχνευθεί ακόμη και σε ανθρώπινες βιολογικές εκκρίσεις, όπως τα ούρα και το αίμα, γεγονός που υποδηλώνει τη συστηματική της διείσδυση στον οργανισμό. Οι πιθανές συνέπειες αυτής της έκθεσης, ειδικά όσον αφορά τη νευροτοξικότητα και την ανάπτυξη νευροεκφυλιστικών παθήσεων, αποτελούν ένα αναδυόμενο και εξαιρετικά ανησυχητικό ζήτημα δημόσιας υγείας.
Πρόσφατες μελέτες σε πειραματόζωα υποδεικνύουν ότι η έκθεση σε γλυφοσάτη μπορεί να επιδεινώσει παθολογίες παρόμοιες με αυτές της νόσου Αλτσχάιμερ, προκαλώντας επίμονη νευροφλεγμονή και γνωστικές διαταραχές.
Σε μια μελέτη του 2022, χορηγήθηκαν σε ποντίκια διάφορες δόσεις γλυφοσάτης για 14 ημέρες. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η γλυφοσάτη διείσδυσε στον εγκέφαλο και αύξησε τα επίπεδα του προ-φλεγμονώδους κυτοκίνης TNF-α, ενός παράγοντα που συνδέεται με τις νευροεκφυλιστικές ασθένειες. Επιπλέον, παρατηρήθηκαν αυξημένα επίπεδα διαλυτής αμυλοειδούς βήτα (Aβ) 40-42 που έχει ρόλο μεταξύ άλλων στην άνοια Αλτσχάιμερ και κυτταροτοξικότητα σε πρωτογενείς φλοιώδεις νευρώνες. Η ανάλυση του μεταγραφώματος αποκάλυψε διαφοροποιημένη γονιδιακή έκφραση, ιδιαίτερα σε ολιγοδενδροκύτταρα, υποδεικνύοντας διαταραχές σε διαδικασίες όπως η μυελίνωση και η ανάπτυξη νευραξόνων
Μια πιο πρόσφατη μελέτη του 2024 από το Εργαστήριο Νευροεκφυλιστικών Ασθενειών στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα (ΗΠΑ), εξέτασε τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της γλυφοσάτης σε ποντίκια με γενετική προδιάθεση για νόσο Αλτσχάιμερ. Μετά από 13 εβδομάδες έκθεσης και 6 μήνες ανάκαμψης, ανιχνεύθηκαν στον εγκέφαλο μεταβολίτες της γλυφοσάτης, όπως το AMPA. Τα ποντίκια παρουσίασαν αυξημένη θνησιμότητα, γνωστικές διαταραχές, αυξημένα επίπεδα του ενζύμου BACE-1, υψηλότερα επίπεδα αδιάλυτης Aβ 42 και αυξημένη φωσφορυλίωση της πρωτεΐνης tau. Επιπλέον, παρατηρήθηκε επίμονη νευροφλεγμονή, με αυξημένα επίπεδα κυτοκινών όπως η IL-6 και η TNF-α, ακόμη και μετά την περίοδο ανάκαμψης
Αυτά τα ευρήματα υποδεικνύουν λοιπόν ότι η γλυφοσάτη μπορεί να έχει μακροχρόνιες επιπτώσεις στην υγεία του εγκεφάλου, ακόμη και σε δόσεις που θεωρούνται ασφαλείς από τις κανονιστικές αρχές, εξαιτίας της ικανότητά της να διαπερνά τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό και να προκαλεί νευροφλεγμονή.
Παρότι η Ελλάδα συμμορφώνεται, θεωρητικά, με τους Ευρωπαϊκούς κανονισμούς για τη χρήση της γλυφοσάτης και ενόσω η εφαρμογή της συνεχίζει να αυξάνεται, η συζήτηση για την αντικατάστασή της με πιο βιώσιμες εναλλακτικές γίνεται τώρα πιο επίκαιρη παρά ποτέ.
Βιβλιογραφία:
- Winstone, J. K., Pathak, K. V., Winslow, W., Piras, I. S., White, J., Sharma, R., Huentelman, M. J., Pirrotte, P., & Velazquez, R. (2022). Glyphosate infiltrates the brain and increases pro-inflammatory cytokine TNFα: implications for neurodegenerative disorders. Journal of Neuroinflammation, 19(1), 193. doi.org/10.1186/s12974-022-02544-5
- Bartholomew, S. K., Winslow, W., Sharma, R., Pathak, K. V., Tallino, S., Judd, J. M., Leon, H., Turk, J., Pirrotte, P., & Velazquez, R. (2024). Glyphosate exposure exacerbates neuroinflammation and Alzheimer’s disease-like pathology despite a 6-month recovery period in mice. Journal of Neuroinflammation, 21(1), 316. doi.org/10.1186/s12974-024-03290-6
