Η ραγδαία διάδοση του Mounjaro (δραστική ουσία: τιρζεπατίδη) στη φαρμακολογική θεραπεία της παχυσαρκίας και του Διαβήτη τύπου 2 έχει προκαλέσει μεγάλο ενθουσιασμό αλλά και εύλογες ανησυχίες. Οι κλινικές δοκιμές έχουν δείξει εντυπωσιακή αποτελεσματικότητα του φαρμάκου στην απώλεια βάρους, όμως λιγότερο συζητημένες είναι οι ψυχικές επιδράσεις από τη χρήση του.
Η τιρζεπατίδη δρα ως αγωνιστής των υποδοχέων GIP και GLP-1, δύο ενδογενών πεπτιδίων που επηρεάζουν την έκκριση ινσουλίνης, την όρεξη και τον γαστρεντερικό ρυθμό. Ενώ η επίδραση αυτών των παραγόντων στην απώλεια βάρους είναι αδιαμφισβήτητη, ο ρόλος τους στην ψυχική υγεία είναι πιο σύνθετος. Τα GLP-1 αγωνιστικά φάρμακα (όπως και η λιραγλουτίδη ή η σεμαγλουτίδη – δηλαδή το Ozempic) διασχίζουν τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό και δρουν σε εγκεφαλικές περιοχές που σχετίζονται με τη διάθεση και την ανταμοιβή, όπως ο υποθάλαμος και η περιοχή VTA (κοιλιακή καλύπτρα, μία εγκεφαλική δομή που παίζει κεντρικό ρόλο στην παραγωγή ντοπαμίνης και στη ρύθμιση της ανταμοιβής, της ευχαρίστησης και της διάθεσης).
Η τρέχουσα βιβλιογραφία παρουσιάζει αντικρουόμενα ευρήματα σχετικά με τη σχέση μεταξύ των GLP-1 αγωνιστών και των ψυχιατρικών συμπτωμάτων. Μία μελέτη από τον Drucker (2018) υποστήριξε πως οι αγωνιστές GLP-1 δεν αυξάνουν τον κίνδυνο αυτοκτονικής συμπεριφοράς ή κατάθλιψης στους περισσότερους ασθενείς, ακόμη και σε μακροχρόνια χορήγηση. Ωστόσο, άλλες μελέτες, όπως αυτή του Nauck και συνεργατών (2021), σημείωσαν περιπτώσεις εμφάνισης ευερεθιστότητας, άγχους ή μελαγχολικής διάθεσης κατά τη διάρκεια της θεραπείας, ειδικά σε ασθενείς με προϋπάρχον ιστορικό συναισθηματικών διαταραχών.
Η τιρζεπατίδη, ως διπλός αγωνιστής GIP/GLP-1 και διαφέρει φαρμακοδυναμικά από τους απλούς GLP-1 αγωνιστές (όπως το Ozempic). Οι νευροβιολογικές επιδράσεις του GIP στον εγκέφαλο παραμένουν λιγότερο κατανοητές, αλλά τα αρχικά ευρήματα υποδεικνύουν ότι ενδέχεται να ενισχύει την ευαισθησία στην ανταμοιβή, επηρεάζοντας κυκλώματα που σχετίζονται με την ευχαρίστηση, τη διάθεση και την όρεξη. Οποιαδήποτε διαταραχή στην ομοιόσταση αυτών των νευρωνικών κυκλωμάτων μπορεί, θεωρητικά, να οδηγήσει σε μεταβολές της διάθεσης.
Δεν μπορούμε, όμως, να αγνοήσουμε και έναν άλλο παράγοντα: την ψυχολογική επίδραση της ταχείας απώλειας βάρους. Σε πολλές περιπτώσεις, η αλλαγή της εικόνας του σώματος δημιουργεί εσωτερικές συγκρούσεις, ανασύρει τραύματα και αποδομεί τις ψυχικές “άμυνες” που το φαγητό ή ακόμα και το αυξημένο βάρος προσέφερε. Ορισμένοι ασθενείς αναφέρουν αισθήματα κενού ή ακόμα και θλίψης όταν η όρεξή τους μειώνεται και το σώμα τους αρχίζει να μεταμορφώνεται. Πρόκειται για μια υπαρξιακή κρίση που δεν σχετίζεται άμεσα με τη φαρμακολογία του Mounjaro, αλλά που ενδέχεται να συνυπάρχει και να εντείνει τα καταθλιπτικά συμπτώματα.
ανάγκη παρακολούθησης για “αλλαγές στη διάθεση ή στη συμπεριφορά”
Ο FDA (Αμερικανικός οργανισμός φαρμάκων) και ο EMA (Ευρωπαϊκός οργανισμός φαρμάκων) δεν έχουν εκδώσει προειδοποιήσεις για κατάθλιψη ή αυτοκτονικό ιδεασμό με την τιρζεπατίδη, όμως στις φαρμακευτικές εγκρίσεις σημειώνεται η ανάγκη παρακολούθησης για “αλλαγές στη διάθεση ή στη συμπεριφορά”. Επίσης, σε μια μετα-ανάλυση οι ερευνητές τόνισαν ότι απαιτούνται περισσότερες ανεξάρτητες μελέτες για να εκτιμηθεί ο πραγματικός κίνδυνος καταθλιπτικών επεισοδίων υπό αγωγή με τιρζεπατίδη.
Αυτό που μπορούμε να πούμε με σχετική ασφάλεια είναι πως το Mounjaro δεν προκαλεί κατάθλιψη στους περισσότερους χρήστες του. Ωστόσο, σε άτομα με προϋπάρχον ιστορικό κατάθλιψης, διαταραχής άγχους ή διπολικής διαταραχής, απαιτείται αυξημένη εγρήγορση. Η τακτική παρακολούθηση της ψυχικής κατάστασης, σε συνεργασία με ψυχίατρο, είναι απολύτως αναγκαία κατά τη διάρκεια της φαρμακευτικής αγωγής, αν παρουσιαστούν ψυχικά συμπτώματα.
Η προσέγγιση κάθε ασθενούς οφείλει να παραμένει ολιστική και να ενσωματώνει όχι μόνο τα βιολογικά δεδομένα, αλλά και τις ψυχολογικές και υπαρξιακές διαστάσεις της παχυσαρκίας και της απώλειας βάρους. Οποιοδήποτε σωματικό επίτευγμα, όσο εντυπωσιακό και αν είναι, όταν δεν συνοδεύεται από ψυχική φροντίδα, μπορεί να αποβεί προβληματικό.
Βιβλιογραφία
Drucker D. J. (2018). Mechanisms of Action and Therapeutic Application of Glucagon-like Peptide-1. Cell metabolism, 27(4), 740–756.
Nauck, M. A., Quast, D. R., Wefers, J., & Meier, J. J. (2021). GLP-1 receptor agonists in the treatment of type 2 diabetes – state-of-the-art. Molecular metabolism, 46, 101102.
Muhammad Aron Pase. Tirzepatide: Dual GIP/GLP-1 Receptor Agonists, from Molecular to Clinical Practice for Treating Type-2 Diabetes and Obesity. (2024). InaJEMD – Indonesian Journal of Endocrinology Metabolism and Diabetes, 1(2), 96-110.
