Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, η κατανάλωση αλκοόλ είναι μέρος κοινωνικών εκδηλώσεων, εθίμων και παραδόσεων. Ωστόσο, πίσω από την αρχική ευφορία που προκαλεί κρύβονται σοβαροί κίνδυνοι για την υγεία. Οι επιπτώσεις είναι πολύπλευρες και επηρεάζουν τόσο τη λειτουργία του εγκεφάλου όσο και τη συνολική κατάσταση του οργανισμού.
Στον εγκέφαλο, το αλκοόλ δεν επηρεάζει μόνο τη βιοχημεία του αλλά και τη δομή του. Μετά την κατανάλωση, διεισδύει γρήγορα στο αίμα και περνά στον εγκέφαλο, όπου επηρεάζει τους νευροδιαβιβαστές, τους χημικούς «αγγελιοφόρους» που ρυθμίζουν τις λειτουργίες του. Η επίδραση στον νευροδιαβιβαστή GABA, για παράδειγμα, προκαλεί την κατασταλτική επίδραση που σχετίζεται με το αίσθημα χαλάρωσης, ενώ η αναστολή της λειτουργίας του γλουταμινικού οξέος μειώνει την εγρήγορση και την κριτική σκέψη. Με την πάροδο του χρόνου και την αυξανόμενη κατανάλωση, η χρόνια έκθεση μπορεί να οδηγήσει σε βλάβες. Η ατροφία του ιππόκαμπου, της περιοχής που σχετίζεται με τη μνήμη και τη μάθηση, είναι για παράδειγμα ένα συχνό φαινόμενο σε βαρείς πότες, ενώ η ανάπτυξη της εγκεφαλοπάθειας Wernicke-Korsakoff, μιας σοβαρής νευρολογικής επιπλοκής, συνδέεται με την ανεπάρκεια θειαμίνης που προκαλείται από το αλκοόλ προοδευτικά.
Εκτός από το κεντρικό νευρικό σύστημα, το αλκοόλ ασκεί τοξική δράση σε πολλά άλλα όργανα του σώματος. Το ήπαρ, ως το βασικό όργανο αποτοξίνωσης, είναι το πρώτο που υφίσταται τις επιπτώσεις της κατάχρησης. Από τη λιπώδη διήθηση του ήπατος μέχρι την αλκοολική ηπατοπάθεια και την κίρρωση, η πορεία είναι συχνά μη αναστρέψιμη, ειδικά εάν δεν σταματήσει η κατανάλωση. Σημαντική είναι επίσης η συμβολή του αλκοόλ στην ανάπτυξη καρκίνων, ιδιαίτερα του ήπατος, του στόματος, του λάρυγγα, του οισοφάγου και του μαστού. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει αναγνωρίσει το αλκοόλ ως καρκινογόνο ουσία, ακόμη και σε μικρές ποσότητες.
Η καρδιά, το ανοσοποιητικό σύστημα και το πεπτικό σύστημα δεν μένουν ανεπηρέαστα. Οι μυοκαρδίτιδες, η υπέρταση και η αρρυθμία είναι συχνά φαινόμενα στους χρόνιους χρήστες. Επιπλέον, η εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος, εξαιτίας του αλκοόλ, αυξάνει την ευπάθεια σε λοιμώξεις, ενώ το στομάχι και το πάγκρεας μπορεί να υποστούν σοβαρές φλεγμονές, όπως η παγκρεατίτιδα, μια δυνητικά θανατηφόρος πάθηση.
Υπάρχει ασφαλής κατανάλωση;
Η ερώτηση για το αν υπάρχει «ασφαλής» ποσότητα κατανάλωσης αλκοόλ έχει απασχολήσει για δεκαετίες την επιστημονική κοινότητα. Ενώ παλιότερα υπήρχε η αντίληψη ότι η μέτρια κατανάλωση, όπως ένα ποτήρι κόκκινο κρασί την ημέρα, μπορεί να είναι ευεργετική για την καρδιά, νεότερες μελέτες αμφισβητούν αυτή την άποψη. Μια σημαντική έρευνα του 2018, που δημοσιεύθηκε στην έγκριτη ιατρική επιθεώρηση The Lancet, κατέδειξε ότι ακόμη και η κατανάλωση μιας μικρής ποσότητας αλκοόλ αυξάνει τον κίνδυνο για προβλήματα υγείας, έστω και οριακά. Ουσιαστικά, η «ασφαλής» ποσότητα φαίνεται να είναι μηδενική. Παρόλα αυτά, η μετριοπαθής κατανάλωση, οριζόμενη ως μέχρι ένα ποτό την ημέρα για τις γυναίκες και δύο για τους άνδρες, θεωρείται από πολλούς φορείς, όπως το CDC (Κέντρo Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ), ως χαμηλού κινδύνου, αν και όχι απόλυτα ακίνδυνη.
Η κατανάλωση αλκοόλ είναι ένα ζήτημα με πολλές πτυχές, που επηρεάζει την υγεία σε οργανικό, ψυχικό και κοινωνικό επίπεδο. Η ενημέρωση και η κατανόηση των κινδύνων είναι απαραίτητες για τη λήψη συνειδητών αποφάσεων. Αλλά ειδικά για ανθρώπους με προδιάθεση στον εθισμό ή σε άλλα προβλήματα υγείας, η πιο ασφαλής επιλογή να είναι η αποχή.
Στου κουφού την πόρτα…
Παρά τους εκτεταμένους και διαπιστωμένους κινδύνους για την υγεία, η κατανάλωση αλκοόλ δεν περιορίζεται εύκολα εξαιτίας παραγόντων που σχετίζονται με την κοινωνία, την οικονομία και την πολιτική. Αυτοί οι παράγοντες δημιουργούν ένα περιβάλλον στο οποίο η χρήση του αλκοόλ παραμένει σταθερά διαδεδομένη, ακόμα και σε χώρες που εφαρμόζουν γενικά πολύ αυστηρές υγειονομικές πολιτικές.
Αρχικά, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε το αλκοόλ συνδέεται στενά με τη γαστρονομία, με εορτασμούς, ακόμα και με θρησκευτικές πρακτικές. Είναι τόσο ευρύ το πολιτισμικό υπόβαθρο που καθιστά πραγματικά δύσκολη την αποδοχή μέτρων περιορισμού της κατανάλωσης, γιατί είναι πάρα πολλοί εκείνοι που θεωρούν το αλκοόλ ως αναπόσπαστο μέρος του ευ ζειν και της κοινωνικής ζωής.
Οπωσδήποτε συμβάλλει και η ισχυρή σωματική και ψυχική εξάρτηση που προκαλεί. Η κατανάλωση γίνεται μέσο διαφυγής από το άγχος, την κατάθλιψη και τις πιέσεις της καθημερινότητας, δηλαδή ένα είδος αυτοθεραπείας για πολλούς. Αλλά η εξάρτηση που τη συνοδεύει οδηγεί σε ένα φαύλο κύκλο, όπου οι άνθρωποι συνεχίζουν να πίνουν παρά τις αρνητικές συνέπειες για την υγεία ή τη ζωή τους.
Ωστόσο, ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που εμποδίζουν τον περιορισμό της κατανάλωσης είναι τα τεράστια έσοδα που αποφέρει στις κυβερνήσεις μέσω φόρων και δασμών. Η βιομηχανία του αλκοόλ είναι από τις μεγαλύτερες παγκοσμίως, και η συνεισφορά της στα κρατικά ταμεία να είναι καθοριστική. Για παράδειγμα, ο ειδικός φόρος κατανάλωσης και ο ΦΠΑ στα αλκοολούχα ποτά αποτελούν βασικό πόρο για τις εθνικές οικονομίες, ειδικά σε χώρες όπου η φορολογική βάση είναι περιορισμένη. Οποιοσδήποτε περιορισμός στην πώληση θα μπορούσε να οδηγήσει σε μείωση αυτών των εσόδων, και αυτό κάνει τις κυβερνήσεις πολύ διστακτικές να εφαρμόσουν αυστηρά μέτρα.
Εξάλλου, σε πολλές χώρες που είναι δημοφιλείς τουριστικοί προορισμοί όπως η χώρα μας, το αλκοόλ αποτελεί βασικό στοιχείο της τουριστικής βιομηχανίας. Οι τοπικές οικονομίες εξαρτώνται από τις πωλήσεις αλκοόλ σε τουρίστες, και για αυτό τον λόγο η εφαρμογή περιορισμών θα ήταν οικονομικά επιζήμια. Συνολικά, ο κλάδος των αλκοολούχων ποτών συνεισφέρει περίπου 1,75 δισεκατομμύρια ευρώ στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) της Ελλάδας.
Οι δε μεγάλες εταιρείες παραγωγής αλκοόλ έχουν αποκτήσει τεράστια οικονομική ισχύ και επιρροή στις πολιτικές αποφάσεις. Μέσω λόμπι, χορηγιών και έμμεσων διαφημίσεων, προωθούν την κατανάλωση και αντιστέκονται σθεναρά σε κανονισμούς που θα περιόριζαν την πώληση ή την προβολή των προϊόντων τους. Χρησιμοποιούν μάλιστα στρατηγικές όπως η χρηματοδότηση ερευνών που ελαχιστοποιούν ή εξαπλουστεύουν τη σοβαρότητα των κινδύνων ή προωθούν την «υπεύθυνη κατανάλωση» ως λύση, αντί για αυστηρότερους κανονισμούς – όπως ακριβώς συμβαίνει και με άλλες εξαρτήσεις όπως ο τζόγος.
Τέλος, η ενημέρωση του κοινού σχετικά με τους κινδύνους του αλκοόλ είναι επιεικώς ανεπαρκής. Αν και υπάρχουν καμπάνιες που προωθούν κατά καιρούς την αποφυγή της υπερβολικής κατανάλωσης – όπως για παράδειγμα με αφορμή στην κατάχρηση που γίνεται από τους ανήλικους, δεν είναι όλες αυτές οι προσπάθειες ενημέρωσης αρκετά ξεκάθαρες για το γεγονός ότι ακόμη και οι μικρές ποσότητες μπορεί να είναι επιβλαβείς. Επιπλέον, η έλλειψη επαρκούς εκπαίδευσης στα σχολεία σχετικά με τις επιπτώσεις του αλκοόλ – ειδικά στο εγχώριο απαρχαιωμένο και στείρο εκπαιδευτικό σύστημα -, αποδυναμώνει κάθε ελπίδα για πρόληψη.
Βιβλιογραφία
- GBD 2016 Alcohol Collaborators. (2018). Alcohol use and burden for 195 countries and territories, 1990–2016: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2016. The Lancet, 392(10152), 1015–1035. doi.org/10.1016/S0140-6736(18)31310-2
- Rehm, J., & Shield, K. D. (2019). Alcohol use and cancer risk: A review. Current Epidemiology Reports, 6(3), 225–231.
- World Health Organization. (2022). Alcohol.
- National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism. (2021). Alcohol’s Effects on the Body.
