Ο διαδικτυακός τζόγος στην Ελλάδα έχει αναδειχθεί σε μια ιδιαίτερα ανησυχητική πραγματικότητα που επηρεάζει χιλιάδες ανθρώπους και τις οικογένειές τους. Αν και αρχικά μπορεί να μοιάζει σαν μια “ακίνδυνη” μορφή ψυχαγωγίας που κανείς μπορεί να οριοθετήσει, στην πραγματικότητα κρύβει σοβαρές ψυχικές και κοινωνικές επιπτώσεις. Η ανεξέλεγκτη προβολή των στοιχηματικών εταιρειών στα ΜΜΕ και στο διαδίκτυο, σε συνδυασμό με την παραπλανητική έννοια του “υπεύθυνου παιχνιδιού”, διαστρεβλώνουν την αντίληψη για το αληθινό κόστος του διαδικτυακού τζόγου.
Η καθημερινότητα του Γιώργου
Ο “Γιώργος”, 35 ετών, είναι ένας άνδρας που ξεκίνησε να παίζει σε στοιχηματικές πλατφόρμες στο διαδίκτυο για “να ξεφύγει λίγο” στον ελεύθερο χρόνο του, καθώς ένιωθε πολύ κουρασμένος μετά τη δουλειά για να κάνει δραστηριότητες με φίλους έξω από το σπίτι. Έχοντας ένα σταθερό επάγγελμα, ο τζόγος φάνηκε αρχικά ως μια ευχάριστη απόδραση από την καθημερινή ρουτίνα. Οι πρώτες επιτυχίες του δημιούργησαν την αίσθηση ότι μπορεί να ελέγξει τα στοιχήματα και τα φρουτάκια και να κερδίζει συχνά.
Ωστόσο, σταδιακά, τα ποσά που έπαιζε αυξάνονταν, και το παιχνίδι έγινε από διασκέδαση ένας συνεχής αγώνας να κερδίσει πίσω τα χαμένα χρήματα, με όλη τη συγκίνηση της αγωνίας μετά από κάθε ποντάρισμα. Η ζωή του ξεκίνησε να επηρεάζεται σοβαρά. Άρχισε να απομονώνεται από φίλους, η δουλειά του βρέθηκε σε κίνδυνο, και η ψυχολογική του κατάσταση επιδεινώθηκε με κλινικά συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης. Η αίσθηση ότι δεν είχε πια τον έλεγχο πάνω στη ζωή του έγινε η νέα πραγματικότητα.
Η εμπειρία της Μαρίας
Η “Μαρία”, 42 ετών, μητέρα δύο παιδιών, έμπλεξε με τον διαδικτυακό τζόγο αναζητώντας διέξοδο από τις οικονομικές δυσκολίες που αντιμετώπιζε. Αρχικά, πίστεψε ότι τα online τυχερά παιχνίδια θα μπορούσαν να της φέρουν γρήγορα κέρδη, κάτι που θα βοηθούσε την οικογένειά της. Ωστόσο, η πραγματικότητα ήταν εντελώς διαφορετική. Οι συνεχείς οικονομικές απώλειες όχι μόνο επιδείνωσαν τα οικονομικά της προβλήματα, αλλά δημιούργησαν και σοβαρές εντάσεις στην οικογένεια.
Η απογοήτευση και η ενοχή για τις επιλογές της την έκαναν ευερέθιστη και προκάλεσαν συγκρούσεις με τον σύζυγό της και ψυχική απόσταση από τα παιδιά της. Η αίσθηση της αποτυχίας την οδήγησε σε κρίσεις πανικού και αποξένωση από την κοινωνική της ζωή.
Οι ψυχικές και κοινωνικές επιπτώσεις
Οι ιστορίες του “Γιώργου” και της “Μαρίας” είναι δύο μόνο από τα πάρα πολλά παραδείγματα ανθρώπων που ζητούν τη βοήθειά μας στο ιατρείο. Σύμφωνα με έρευνες, η εξάρτηση από τον τζόγο συνδέεται άμεσα με αυξημένα επίπεδα άγχους, κατάθλιψης και χαμηλής αυτοεκτίμησης (Raylu & Oei, 2004). Επίσης, πολλοί εξαρτημένοι βιώνουν απομόνωση, αδυναμία να διαχειριστούν τις προσωπικές και επαγγελματικές τους σχέσεις, καθώς και οικονομική καταστροφή που επηρεάζει όλη την οικογένεια (Hodgins, Stea, & Grant, 2011).
Η κοινωνική πίεση και η εύκολη προσβασιμότητα των διαδικτυακών στοιχηματικών πλατφορμών επιδεινώνουν αυτά τα προβλήματα. Ο διαδικτυακός τζόγος δεν έχει την ίδια “κοινωνική προστασία” που παρουσιάζει, ..έστω, ο παραδοσιακός τζόγος σε ένα φυσικό καζίνο ή πρακτορείο, όπου ο παίκτης χρειάζεται να μεταβεί και βρίσκεται υπό το βλέμμα των άλλων. Στο διαδίκτυο, ένας άνθρωπος μπορεί να παίζει ανώνυμα, χωρίς κανένας να το γνωρίζει, κάθε μέρα – από όπου κι αν βρίσκεται. Αυτό ενισχύει την απομόνωση και επιτείνει την εμμονή στο παιχνίδι.
Η ψευδαίσθηση του “υπεύθυνου παίκτη”
Ένα από τα πιο προβληματικά χαρακτηριστικά του διαδικτυακού τζόγου είναι η έννοια του “υπεύθυνου παιχνιδιού”, που υποστηρίζεται σήμερα με όλους τους τρόπους. Οι στοιχηματικές εταιρείες, με τζίρο που στην Ελλάδα ξεπερνάει τα 20 δισ. ευρώ κάθε χρόνο, προωθούν σταθερά αυτή την ιδέα, δηλώνοντας ότι οι παίκτες “μπορούν” και “πρέπει” να βάζουν όρια στον εαυτό τους ώστε να παίζουν με μέτρο, χωρίς να στερούνται την “ψυχαγωγία” τους. Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι πολύ πιο περίπλοκη.
Η άποψη ότι μπορεί να υπάρχει “υπεύθυνο παιχνίδι” είναι ουσιαστικά μια μορφή μετακύλισης της ευθύνης από τις εταιρείες προς τους παίκτες, και παραγνωρίζει το γεγονός ότι τα τυχερά παίγνια με τους αλγόριθμους, το ψηφιακό περιβάλλον που χρησιμοποιούν και με τις ειδοποιήσεις που αποστέλουν αυτόματα, είναι σχεδιασμένα για να εκμεταλλεύονται την ανθρώπινη αδυναμία για κέρδος και την ψυχολογική τάση για την απώλεια ελέγχου. Οι εξαρτημένοι παίκτες, όπως φαίνεται από τις έρευνες, δεν μπορούν εύκολα να θέσουν όρια στον εαυτό τους (Griffiths, 2005), ειδικά όταν μιλάμε για αυτό το είδος τζόγου που βασίζεται στη συνεχή πρόκληση και την ψυχολογική πίεση.
Ο λόγος δεν είναι η “αδυναμία χαρακτήρα”, όπως υπονοείται στην έννοια του “υπεύθυνου παίκτη”, αλλά ότι η εξάρτηση από τον τζόγο χακάρει το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου, που ρυθμίζει την αίσθηση της ευχαρίστησης και της επιβράβευσης. Όταν ένα άτομο συμμετέχει σε τυχερά παιχνίδια, η ντοπαμίνη, ένας νευροδιαβιβαστής ο οποίος σχετίζεται με την ευχαρίστηση, απελευθερώνεται στον εγκέφαλο, προκαλώντας μια αίσθηση ευφορίας. Αυτή η βιολογική απόκριση μοιάζει πολύ με εκείνη που προκαλούν άλλοι εθισμοί, όπως τα ναρκωτικά ή το αλκοόλ. Με την πάροδο του χρόνου, ο εγκέφαλος των εξαρτημένων τζογαδόρων αναπτύσσει ανοχή, με αποτέλεσμα να απαιτούνται όλο και πιο έντονες “δόσεις” τζόγου για να επιτευχθεί το ίδιο επίπεδο ευχαρίστησης. Παράλληλα, η προκαλούμενη δυσλειτουργία στο μετωπιαίο λοβό, που ελέγχει τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και αυτοελέγχου, δυσκολεύει τους εξαρτημένους να σταματήσουν το παιχνίδι, ακόμα κι αν αναγνωρίζουν τις αρνητικές συνέπειες.
Η διαφημιστική προβολή
Η ελληνική πολιτεία έχει αποδειχθεί αναποτελεσματική ή και διστακτική σε ό,τι αφορά στον έλεγχο της προβολής των στοιχηματικών εταιρειών, που έχουν διεισδύσει στο διαδίκτυο, στην τηλεόραση και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Στην πραγματικότητα ο διαδικτυακός τζόγος αφήνεται να προβάλλεται ως μια “ασφαλής” μορφή ψυχαγωγίας, αφού υποτίθεται ότι είναι δυνατόν να οριοθετείται. Το κράτος αρνείται να λάβει αυστηρά μέτρα για την ανεξέλεγκτη προβολή αυτών των εταιρειών, δυνητικά εξαιτίας των εσόδων και της τεράστιας πολιτικής επιρροής τους (lobbying) – ώστε αυτές να έχουν γίνει πλέον συνώνυμες ακόμα και με τις μεγαλύτερες αθλητικές διοργανώσεις.
Οι ανεξέλεγκτες διαφημίσεις, οι αθρόες χορηγίες σε αθλητικά γεγονότα και η συνεχής προώθηση σε ΜΜΕ και διαδίκτυο, σχεδόν “κανονικοποιούν” τον στοιχηματισμό και τον τζόγο στη λαϊκή συνείδηση και προσελκύουν ολοένα και περισσότερους ανθρώπους, ανεξαρτήτως φύλου, κοινωνικού και οικονομικού υπόβαθρου. Δεν εφαρμόζονται με σοβαρότητα ούτε τα ηλικιακά όρια που θα έπρεπε να ισχύουν στην προβολή των διαφημιστικών μηνυμάτων. Την ίδια στιγμή, τα ΜΜΕ που φιλοξενούν εμπορικά τις προωθητικές ενέργειες των στοιχηματικών εταιρειών, δυσκολεύονται να ενημερώσουν υπεύθυνα τους πολίτες για τους κινδύνους με την αρωγή των ειδικών επιστημόνων. Πρόκειται για μία ανεξέλεγκτη καταστροφή που εξαπλώνεται στον ίδιο ρυθμό με τον οποίο γιγαντώνονται τα κέρδη όλων των εμπλεκόμενων στο εμπόριο αυτής της δραστηριότητας.
Επιλογές θεραπείας και στήριξης
Για όσους αντιμετωπίζουν προβλήματα εξάρτησης, η θεραπεία είναι εφικτή αλλά απαιτεί εξειδικευμένη ψυχολογική υποστήριξη. Υπάρχουν αρκετά προγράμματα στην Ελλάδα, όπως το πρόγραμμα “ΚΕΘΕΑ ΑΛΦΑ“, που παρέχει δωρεάν συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία για προβλήματα εξάρτησης – αν και τείνει να αποδυναμωθεί στον παρόντα χρόνο από τις επιχειρούμενες αλλαγές στις κρατικές προτεραιότητες για την ψυχική υγεία -. Επίσης, η ψυχολογική θεραπεία Γνωσιακής-Συμπεριφορικής κατεύθυνσης (CBT) που προσφέρουμε και στο ιατρείο μας, έχει αποδειχθεί αποτελεσματική, καθώς βοηθά τους ασθενείς να αναγνωρίσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματα που συνδέονται με τον τζόγο και να αναπτύξουν στρατηγικές για την αντιμετώπισή τους (Petry, 2005).
Βιβλιογραφία
Griffiths, M. D. (2005). A ‘components’ model of addiction within a biopsychosocial framework. Journal of Substance Use, 10(4), 191–197.
Hodgins, D. C., Stea, J. N., & Grant, J. E. (2011). Gambling disorders. The Lancet, 378(9806), 1874–1884.
Petry, N. M. (2005). Pathological Gambling: Etiology, Comorbidity, and Treatment. American Psychological Association.
Raylu, N., & Oei, T. P. S. (2004). The role of culture in gambling and problem gambling. Clinical Psychology Review, 23(8), 1087–1114.