Γράφοντας το προηγούμενο άρθρο μου σχετικά με τη χαιρεκακία και την αναισθησία απέναντι στους σεισμόπληκτους κατοίκους της Σαντορίνης (διαβάστε το εδώ), ήξερα ότι θα υπάρξουν αντιδράσεις. Αυτό που δεν περίμενα – ή μάλλον, που κάθε φορά ελπίζω να μην ξαναδώ – είναι η ίδια κουρασμένη, αναμενόμενη στρατηγική του “υπάρχουν σημαντικότερα προβλήματα”
Δεν υπάρχει τίποτα περισσότερο προβλέψιμο από εκείνους που, όταν καταγγέλλεται η κοινωνική αναλγησία, σπεύδουν να βρουν μια “μεγαλύτερη αδικία” για να υποβαθμίσουν το θέμα. Μπροστά στον φόβο των ανθρώπων που βιώνουν συνεχείς σεισμούς στη Σαντορίνη, αντί να δείξουν στοιχειώδη ενσυναίσθηση, κάποιοι επέλεξαν να αλλάξουν τη συζήτηση: “Υπάρχουν και πιο σοβαρά προβλήματα, τι γίνεται με τα ακριτικά νησιά;”, “Καλά να πάθουν, αφού το νησί είναι πανάκριβο”, “Ποιος νοιάζεται για τους πλούσιους της Σαντορίνης όταν τα γαϊδουράκια υποφέρουν στις πλαγιές της Καλντέρας;”.
Όμως, το ότι κάποιοι επιλέγουν να δικαιολογήσουν την απανθρωπιά τους πίσω από μεγαλύτερες ή διαφορετικές αδικίες δεν κάνει τη χαιρεκακία τους λιγότερο αισχρή. Έτσι, αυτό το άρθρο γράφεται ως συνέχεια – όχι για να απαντήσω σε προσωπικές επιθέσεις, αλλά για να αναδείξω πώς η ο κυνισμός μεταμφιέζεται πανεύκολα σε ψευδοευαισθησία. Γιατί όταν κάποιος προσπαθεί να σε κάνει να σωπάσεις, λέγοντας ότι “υπάρχουν πιο σοβαρά θέματα”, το μόνο που κάνει είναι να αποκαλύπτει πως δεν τον νοιάζει κανένα από αυτά.
Η στρατηγική του “υπάρχουν σημαντικότερα προβλήματα”
Κάθε φορά το ίδιο μοτίβο: όταν κάποιος μιλάει για ένα ηθικό λάθος σε βάρος μιας ομάδας ανθρώπων, θα βρεθεί πάντα κάποιος άλλος να πει ότι υπάρχει ένα πιο σημαντικό πρόβλημα. Όχι γιατί πραγματικά ενδιαφέρεται για το μεγαλύτερο πρόβλημα, αλλά γιατί θέλει να ακυρώσει τη συζήτηση, να υποβαθμίσει την ανθρώπινη ανάγκη, να νιώσει ανώτερος χλευάζοντας εκείνους που νοιάζονται μαζί με εκείνους που φοβούνται.
Δεν έχει σημασία ποιο είναι το θέμα. Δεν έχει σημασία αν μιλάς για μια φυσική καταστροφή, για μια κοινωνική αδικία ή για μια κρίση που επηρεάζει χιλιάδες ανθρώπους. Μόλις τολμήσεις να επισημάνεις ένα πρόβλημα, θα βρεθεί κάποιος να σου πει ότι υπάρχει κάτι πιο σοβαρό, κάτι πιο επείγον που αγνοείς. Είναι ένας αυτοματοποιημένος μηχανισμός, σχεδόν αντανακλαστικός. Το μήνυμα που κρύβεται πίσω από τέτοιες δηλώσεις δεν είναι το πραγματικό ενδιαφέρον για τα άλλα θέματα, αλλά μια προσπάθεια να σε κάνει να σωπάσεις ή να δημιουργήσει τον θόρυβο που απολαμβάνει ο σαδισμός του.
Όποιο κι αν είναι το πρόβλημα, πάντα θα υπάρχει ένα άλλο, χειρότερο.
Το τέχνασμα αυτό δεν είναι καινούργιο. Εμφανίζεται παντού, σαν μια φθηνή υπεκφυγή, μια αμυντική στάση που επιτρέπει σε κάποιον να νιώθει σημαντικός ή επίκαιρος χωρίς να κάνει τίποτα. Όποιο κι αν είναι το πρόβλημα, πάντα θα υπάρχει ένα άλλο, χειρότερο. Μιλάς για τους σεισμόπληκτους; “Ναι, αλλά στον πόλεμο της Ουκρανίας πεθαίνουν άνθρωποι”. Μιλάς για τη φτώχεια στη χώρα σου; “Ναι, αλλά στην Ινδία είναι χειρότερα”. Μιλάς για την καταπάτηση των δικαιωμάτων των γυναικών; “Ναι, αλλά και οι άντρες έχουν προβλήματα”.
Η άβολη αλήθεια: Δεν νοιάζεστε περισσότερο, απλώς θέλετε να μην νοιαστεί κανείς
Η πραγματικότητα είναι απλή: όσοι επιτίθενται σε εκείνους που δείχνουν αλληλεγγύη, δεν το κάνουν επειδή πραγματικά τους νοιάζουν οι άλλες αδικίες του κόσμου. Αν ψάξετε στα προφίλ τους στα κοινωνικά δίκτυα, σπανιότατα θα βρείτε αναφορές τους σε αυτές τις αδικίες. Και αν ρωτήσεις αυτούς που χρησιμοποιούν αυτά τα επιχειρήματα ποια ήταν η τελευταία φορά που έκαναν κάτι για τα άλλα “πιο σημαντικά προβλήματα” που επικαλούνται, θα συναντήσεις σιωπή. Γιατί στην πραγματικότητα δεν τους νοιάζουν τα ακριτικά νησιά, ούτε τα γαϊδουράκια, ούτε οι πεινασμένοι του κόσμου. Τα λένε γιατί τους ενοχλεί να βλέπουν άλλους να νοιάζονται.
Ο κυνισμός είναι η εύκολη επιλογή, γιατί δεν απαιτεί προσπάθεια. Είναι πολύ πιο απλό να χλευάζεις, να ακυρώνεις, να γελάς ειρωνικά, παρά να εμπλακείς και να ενδιαφερθείς πραγματικά. Είναι ο κλασικός τρόπος να νιώσουν εξυπνότεροι ή σπουδαίοι χωρίς να κάνουν τίποτα, απλά δείχνοντας με το δάχτυλο όσους προσπαθούν. “Εγώ δεν είμαι κορόιδο”, “εγώ βλέπω την πραγματικότητα”, “εγώ δεν πέφτω σε αυτή τη φτηνή συναισθηματική παγίδα”. Στην πραγματικότητα, δεν βλέπουν τίποτα – απλώς δικαιολογούν τη δική τους απάθεια, βαφτίζοντάς την κριτική σκέψη.
Η ανθρωπιά δεν είναι διαγωνισμός προτεραιοτήτων
Η συμπόνια δεν είναι πεπερασμένος πόρος. Το να δείξεις ενσυναίσθηση για τους σεισμόπληκτους δεν σημαίνει ότι δεν μπορείς να ενδιαφέρεσαι και για τα ακριτικά νησιά. Το να μιλήσεις για την αισχροκέρδεια στα εισιτήρια δεν σημαίνει ότι δεν σε απασχολεί η κακοποίηση των ζώων.
Η ανθρωπιά δεν είναι διαγωνισμός και το να επιλέγεις να στηρίξεις κάποιον δεν σημαίνει πως αδιαφορείς για τους άλλους.
Η ανθρωπιά δεν είναι διαγωνισμός και το να επιλέγεις να στηρίξεις κάποιον δεν σημαίνει πως αδιαφορείς για τους άλλους. Το να νοιάζεσαι δεν είναι προνόμιο που σου παραχωρούν αυτοί οι “σπουδαίοι στοχαστές”. Είναι επιλογή. Και όταν ένα πρόβλημα απαιτεί προσοχή, δεν υπάρχει κανένας λόγος να απολογηθείς για το ότι επιλέγεις να το δεις.
Αντί να ακυρώνουμε κάθε συζήτηση με το “υπάρχουν πιο σοβαρά θέματα”, ας ρωτήσουμε τον εαυτό μας κάτι απλό: Τι με ενοχλεί περισσότερο; Το ζήτημα που επισημαίνεται ή το γεγονός ότι κάποιος το επισημαίνει; Γιατί αν το δεύτερο μας ενοχλεί περισσότερο, τότε το πρόβλημα δεν είναι οι σεισμόπληκτοι, τα γαϊδουράκια ή τα ακριτικά νησιά. Είναι το δικό μας έλλειμμα ανθρωπιάς.
Κάντε κάτι ή σιωπήστε λοιπόν
Αν πραγματικά σας νοιάζουν τα ακριτικά νησιά, μιλήστε για αυτά. Αν πραγματικά σας απασχολεί η κακοποίηση των ζώων, στηρίξτε με πράξεις τις δράσεις που την καταπολεμούν.
Αλλά αν απλώς χρησιμοποιείτε αυτά τα θέματα ως βολικές δικαιολογίες για να ακυρώσετε κάθε άλλη συζήτηση, τότε δεν προσφέρετε τίποτα. Δεν βοηθάτε τα νησιά, δεν προστατεύετε τα ζώα, απλώς προσπαθείτε να αποτρέψετε οποιαδήποτε συζήτηση για οτιδήποτε.
Σε αυτή την περίπτωση, ο καλύτερος τρόπος να δείξετε το ενδιαφέρον σας είναι να κάνετε αυτό που ήδη κάνετε με επιτυχία: Να μη λέτε απολύτως τίποτα.
Βιβλιογραφία
Batson, C. D. (2011). Altruism in humans. Oxford University Press.
Feather, N. T. (2006). Deservingness and schadenfreude. Australian Journal of Psychology, 58(2), 87-95.
Jost, J. T., Banaji, M. R., & Nosek, B. A. (2004). A decade of system justification theory: Accumulated evidence of conscious and unconscious bolstering of the status quo. Political Psychology, 25(6), 881-919.
McGraw, A. P., Warren, C., Williams, L. E., & Leonard, B. (2012). Too close for comfort, or too far to care? Finding humor in distant tragedies and close mishaps. Psychological Science, 23(10), 1215-1223.
Pinker, S. (2011). The better angels of our nature: Why violence has declined. Viking.
Slovic, P. (2007). If I look at the mass I will never act: Psychic numbing and genocide. Judgment and Decision Making, 2(2), 79-95.
Smith, R. H. (2013). The joy of pain: Schadenfreude and the dark side of human nature. Oxford University Press.
