Το Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου είναι μια χρόνια λειτουργική διαταραχή του πεπτικού συστήματος που επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως, προκαλώντας συμπτώματα όπως κοιλιακό άλγος, φούσκωμα, διάρροια ή δυσκοιλιότητα. Δεν πρόκειται απλώς για μια γαστρεντερική διαταραχή. Στην πραγματικότητα, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της στενής σύνδεσης μεταξύ του εντέρου και του εγκεφάλου.
Αν και η ακριβής αιτία του δεν είναι πλήρως κατανοητή, φαίνεται πως πρόκειται για μια πολυπαραγοντική κατάσταση που επηρεάζεται από το άγχος, τη διατροφή και την αλληλεπίδραση του εντερικού μικροβιώματος με το νευρικό σύστημα (Camilleri, 2021). Οι έρευνες δείχνουν ότι το στρες και άλλοι ψυχολογικοί παράγοντες μπορούν να πυροδοτήσουν ή να επιδεινώσουν τα συμπτώματα, ενώ η κατάλληλη θεραπεία του άγχους – είτε μέσω ψυχοθεραπείας είτε με φαρμακευτική αγωγή – μπορεί να προσφέρει ουσιαστική ανακούφιση στους πάσχοντες (Mayer et al., 2014).
Το έντερο διαθέτει ένα πλούσιο νευρωνικό δίκτυο και παράγει περίπου το 95% της σεροτονίνης του οργανισμού, δηλαδή του νευροδιαβιβαστή που επηρεάζει τόσο τη διάθεση όσο και τη λειτουργία του εντέρου (Gershon, 1999). Το άγχος και η ψυχολογική πίεση μπορούν να διαταράξουν αυτή την ισορροπία και να προκαλέσουν:
- Αυξημένη εντερική κινητικότητα, οδηγώντας σε διάρροια ή κράμπες.
- Μειωμένη κινητικότητα, επιδεινώνοντας τη δυσκοιλιότητα.
- Υπερευαισθησία στον πόνο, κάνοντας τον πάσχοντα να βιώνει έντονο πόνο από μικρά ερεθίσματα.
- Αλλαγές στη σύνθεση του εντερικού μικροβιώματος, επηρεάζοντας τη φλεγμονή και την πέψη.
Επομένως, η διαχείριση του άγχους δεν είναι απλώς μια επικουρική στρατηγική, αλλά βασικός πυλώνας της θεραπείας. Παρόλα αυτά, συγκεκριμένα αφεψήματα και τροφές μπορούν είτε να επιδεινώσουν, είτε να βελτιώσουν τα συμπτώματα.
Αφεψήματα που επιδεινώνουν το ευερέθιστο έντερο
Μαύρο και πράσινο τσάι:
Τα δύο αυτά είδη περιέχουν καφεΐνη, η οποία μπορεί να διεγείρει το έντερο και να αυξήσει τη συχνότητα των κενώσεων, επιδεινώνοντας τη διάρροια. Επίσης, οι τανίνες που περιέχουν μπορεί να προκαλέσουν γαστρεντερική δυσφορία (Zhao et al., 2020).
Τσάι μέντας (σε ορισμένες περιπτώσεις):
Παρόλο που το τσάι μέντας είναι ευεργετικό για τις κράμπες του εντέρου, μπορεί να επιδεινώσει τη γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση σε άτομα που είναι επιρρεπή, λόγω της χαλάρωσης του κατώτερου οισοφαγικού σφιγκτήρα (Ford et al., 2019).
Τσάι σιναμικής (Senna) και άλλα καθαρτικά βότανα:
Αν και αυτά τα αφεψήματα χρησιμοποιούνται για την ανακούφιση της δυσκοιλιότητας, η υπερβολική τους κατανάλωση μπορεί να οδηγήσει σε ερεθισμό του εντέρου και έντονη διάρροια, κάτι που επιδεινώνει τα συμπτώματα του IBS (Müller-Lissner et al., 2010).
Τσάι από γλυκόριζα:
Η γλυκόριζα έχει οιστρογονικές και υπακτικές ιδιότητες, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε φούσκωμα και εντερική δυσφορία σε άτομα με IBS (Asl & Hosseinzadeh, 2008).
Αφεψήματα που βελτιώνουν το ευερέθιστο έντερο
Τσάι χαμομηλιού:
Το χαμομήλι είναι γνωστό για την ηρεμιστική και αντισπασμωδική του δράση, η οποία μπορεί να ανακουφίσει τις κράμπες του εντέρου και να μειώσει τη φλεγμονή στο γαστρεντερικό σύστημα (Srivastava et al., 2010).
Τσάι μάραθου:
Ο μάραθος βοηθά στη χαλάρωση των λείων μυών του εντέρου, μειώνει το φούσκωμα και συμβάλλει στην αποβολή αερίων, κάτι που το καθιστά ιδανικό για όσους αντιμετωπίζουν μετεωρισμό λόγω IBS (Portincasa et al., 2017).
Τσάι τζίντζερ:
Το τζίντζερ έχει αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες και μπορεί να βοηθήσει στη μείωση της ναυτίας και της δυσπεψίας, που είναι συχνά συνοδά συμπτώματα του IBS (Bodagh et al., 2019).
Τσάι από φύλλα βατόμουρου:
Έχει στυπτικές ιδιότητες που μπορούν να βοηθήσουν στην ομαλοποίηση της εντερικής κινητικότητας, ιδιαίτερα σε άτομα που αντιμετωπίζουν διάρροια (Goyal et al., 2017).
Ο ρόλος της διατροφής
Τροφές πλούσιες σε FODMAPs (ζυμώσιμους υδατάνθρακες, όπως λακτόζη, φρουκτόζη και ολιγοσακχαρίτες) συχνά επιδεινώνουν το IBS, ενώ τροφές όπως το λευκό ρύζι, το ψάρι και τα μαγειρεμένα λαχανικά είναι πιο εύπεπτες (Staudacher et al., 2017).
Οι FODMAPs (Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides And Polyols ή αλλιώς ζυμώσιμοι ολιγοσακχαρίτες, δισακχαρίτες, μονοσακχαρίτες και πολυόλες) που απορροφώνται δύσκολα στο λεπτό έντερο, προκαλούν αυξημένη παραγωγή αερίων, φούσκωμα, διάρροια ή δυσκοιλιότητα σε ανθρώπους με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (Staudacher et al., 2017).
Η διατροφή με χαμηλή περιεκτικότητα FODMAPs είναι η πιο μελετημένη διατροφική στρατηγική για τη διαχείριση των συμπτωμάτων. Είναι δυνατόν να μειώσει τα συμπτώματα στο 50-80% των ασθενών, βελτιώνοντας τον μετεωρισμό, τον πόνο και τη συχνότητα των κενώσεων (Staudacher et al., 2017). Ωστόσο, είναι σημαντικό να εφαρμόζεται με καθοδήγηση από ειδικό διατροφολόγο, καθώς η μακροχρόνια αποφυγή τροφών πλούσιων σε FODMAPs μπορεί να επηρεάσει αρνητικά το εντερικό μικροβίωμα.
Ολιγοσακχαρίτες
Αυτή η κατηγορία περιλαμβάνει φρουκτάνες και γαλακτο-ολιγοσακχαρίτες (GOS), που βρίσκονται κυρίως σε λαχανικά, όσπρια και σιτηρά.
- Τροφές πλούσιες σε ολιγοσακχαρίτες (να αποφεύγονται ή να περιορίζονται):
- Σκόρδο
- Κρεμμύδι (λευκό, κόκκινο, φρέσκο)
- Πράσο
- Λάχανο (λευκό, κόκκινο, λαχανάκια Βρυξελλών)
- Σιτάρι, κριθάρι και σίκαλη (όταν περιέχουν γλουτένη)
- Όσπρια (φακές, ρεβίθια, μαυρομάτικα φασόλια, φασόλια kidney, σόγια)
- Επιτρεπόμενες εναλλακτικές τροφές (χαμηλές σε ολιγοσακχαρίτες):
- Φρέσκα μυρωδικά (άνηθος, μαϊντανός, βασιλικός) αντί για σκόρδο/κρεμμύδι
- Βρώμη και προϊόντα βρώμης
- Κινόα, ρύζι και φαγόπυρο
- Κολοκύθι, καρότο, ντομάτα, πιπεριά
Δισακχαρίτες
Η λακτόζη είναι ο κύριος υδατάνθρακας στα γαλακτοκομικά και προκαλεί φούσκωμα, διάρροια και γαστρεντερική δυσφορία σε ανθρώπους με δυσανεξία στη λακτόζη ή με το σύνδρομο.
- Τροφές πλούσιες σε λακτόζη (να αποφεύγονται ή να περιορίζονται):
- Γάλα (αγελαδινό, κατσικίσιο, πρόβειο)
- Μαλακά τυριά (τυρί κρέμα, φέτα, ανθότυρο, ρικότα)
- Γιαούρτι (κανονικό)
- Παγωτά με βάση το γάλα
- Επιτρεπόμενες εναλλακτικές τροφές:
- Γάλα χωρίς λακτόζη ή φυτικά γάλατα (αμυγδάλου, καρύδας, ρυζιού)
- Σκληρά τυριά (παρμεζάνα, γραβιέρα, τσένταρ)
- Γιαούρτι χωρίς λακτόζη ή ελληνικό γιαούρτι χαμηλής περιεκτικότητας σε λακτόζη
Μονοσακχαρίτες
Η υπερβολική φρουκτόζη μπορεί να προκαλέσει προβλήματα απορρόφησης και να επιδεινώσει τα συμπτώματα.
- Τροφές πλούσιες σε φρουκτόζη (να αποφεύγονται ή να περιορίζονται):
- Μήλα, αχλάδια, καρπούζι
- Μάνγκο, κεράσια, σύκα
- Μέλι
- Χυμοί φρούτων (ειδικά από μήλο, πορτοκάλι, σταφύλι)
- Γλυκαντικά όπως το σιρόπι καλαμποκιού υψηλής περιεκτικότητας σε φρουκτόζη
- Επιτρεπόμενες εναλλακτικές τροφές:
- Μπανάνες (ώριμες), πορτοκάλια, ακτινίδια
- Μούρα (φράουλες, βατόμουρα, μύρτιλα)
- Σιρόπι σφενδάμου ή ρυζιού αντί για μέλι
Πολυόλες (σορβιτόλη, μαννιτόλη, ξυλιτόλη, μαλιτόλη)
Οι πολυόλες είναι φυσικά ή τεχνητά γλυκαντικά που υπάρχουν σε φρούτα, λαχανικά και προϊόντα διαίτης και μπορεί να προκαλέσουν διάρροια και μετεωρισμό.
- Τροφές πλούσιες σε πολυόλες (να αποφεύγονται ή να περιορίζονται):
- Μήλα, αχλάδια, κεράσια
- Δαμάσκηνα, ροδάκινα, καρπούζι
- Κουνουπίδι, μανιτάρια
- Τεχνητά γλυκαντικά (σε τσίχλες, καραμέλες, αναψυκτικά διαίτης)
- Επιτρεπόμενες εναλλακτικές τροφές:
- Φρούτα με χαμηλή περιεκτικότητα σε πολυόλες, όπως μπανάνες και πορτοκάλια
- Ζάχαρη καρύδας ή καθαρή ζάχαρη αντί για γλυκαντικά με πολυόλες
Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία
Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) είναι η πιο αποτελεσματική ψυχοθεραπευτική προσέγγιση για την αντιμετώπιση του ευερέθιστου εντέρου. Μέσα από τη CBT, ο ασθενής μαθαίνει να αναγνωρίζει και να αλλάζει δυσλειτουργικές σκέψεις και συμπεριφορές που συμβάλλουν στα συμπτώματα.
Μελέτες έχουν δείξει ότι μειώνει σημαντικά την ένταση του πόνου, τη συχνότητα των κρίσεων και το φούσκωμα στους πάσχοντες (Laird et al., 2016). Επιπλέον, οι ασθενείς που λαμβάνουν CBT τείνουν να αποκτούν πιο ομαλή εντερική λειτουργία και παρουσιάζουν μείωση του άγχους και της κατάθλιψης.
Φαρμακευτική αντιμετώπιση
Αντικαταθλιπτικά (SSRIs, SNRIs, TCA)
- Οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs), όπως η σιταλοπράμη και η φλουοξετίνη, βελτιώνουν την κινητικότητα του εντέρου και μειώνουν το άγχος.
- Οι τρικυκλικοί αντικαταθλιπτικοί (TCA), όπως η αμιτριπτυλίνη, μπορούν να μειώσουν τον εντερικό πόνο, ιδιαίτερα σε ασθενείς με IBS-D (διάρροια) (Ford et al., 2019).
- Οι αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης και νοραδρεναλίνης (SNRIs), όπως η ντουλοξετίνη, έχουν αναλγητική δράση και βελτιώνουν τη νευροδιαβίβαση στο έντερο.
Ηρεμιστικά και αγχωλυτικά φάρμακα
Σε σπάνιες περιπτώσεις, βενζοδιαζεπίνες όπως η αλπραζολάμη (Xanax) και η λοραζεπάμη (tavor) χρησιμοποιούνται για τη βραχυχρόνια αντιμετώπιση του έντονου άγχους, αλλά δεν συνιστώνται μακροπρόθεσμα λόγω του κινδύνου εξάρτησης.
Προβιοτικά και ψυχοβιοτικά
Τα ψυχοβιοτικά είναι προβιοτικά που επηρεάζουν την ψυχική υγεία μέσω του άξονα εγκεφάλου-εντέρου. Μελέτες δείχνουν ότι συγκεκριμένα στελέχη βακτηρίων, όπως το Bifidobacterium longum 1714, μπορούν να μειώσουν το στρες και να βελτιώσουν το σύνδρομο (Dinan et al., 2018).
Βιβλιογραφία
Dinan, T. G., Stilling, R. M., Stanton, C., & Cryan, J. F. (2015). Collective unconscious: How gut microbes shape human behavior. Journal of Psychiatric Research, 63:1-9.
Ford, A. C., Moayyedi, P., & Chey, W. D. (2019). American College of Gastroenterology monograph on management of irritable bowel syndrome. The American Journal of Gastroenterology, 114(S2), 1-39.
Gaylord, S. A., et.al. (2011). Mindfulness training reduces IBS symptoms. The American Journal of Gastroenterology, 106(9), 1678-1688.
Mayer, E. A., Tillisch, K., & Gupta, A. (2015). Gut-brain axis and the microbiota. The Journal of Clinical Investigation, 125(3):926-38.
Staudacher, H. M., et al. (2014). Mechanisms and efficacy of dietary FODMAP restriction in IBS. Nature Reviews Gastroenterology & Hepatology, 11(4):256-66.
