Η θεραπεία με φάρμακα στη ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας) στους ενήλικες παραμένει ένα πεδίο γεμάτο αντιφάσεις, ερωτήματα και – ίσως το πιο κρίσιμο – ένα ηθικό δίλημμα: κατά πόσο η χορήγηση φαρμάκων όπως οι αμφεταμίνες (Adderall, Mydayis), η μεθυλφαινιδάτη (Concerta, Ritalin), η λισδεξαμφεταμίνη (δεν κυκλοφορεί στην Ελλάδα) και η ατομοξετίνη (Strattera, Atama) είναι πράγματι αναγκαία, όταν ο ενήλικος δεν ζει σε περιβάλλον υψηλών ακαδημαϊκών ή γνωστικών απαιτήσεων. Για παράδειγμα όταν δεν εργάζεται σε έναν χώρο όπου η υπερσυγκέντρωση είναι απαραίτητη ή δεν έχει καν τη διάθεση να κατακτήσει υψηλές γνωστικές επιδόσεις. Τι γίνεται τότε; Υπάρχει θεραπευτική ανάγκη για φάρμακα ή μόνο κοινωνική πίεση;
Η ΔΕΠΥ στον ενήλικο δεν είναι απλώς μια ανησυχία για απροσεξίες ή καθυστερημένες προθεσμίες. Είναι μια διαταραχή με διάχυτες εκδηλώσεις που επηρεάζουν τις διαπροσωπικές σχέσεις, τη συναισθηματική ρύθμιση, την αυτοεκτίμηση, ακόμα και τον εσωτερικό διάλογο. Η ενήλικη μορφή της ΔΕΠΥ χαρακτηρίζεται από χρόνια ανησυχία, ευερεθιστότητα, εναλλαγές διάθεσης, αδυναμία ελέγχου των παρορμήσεων και αίσθημα ανεπάρκειας. Όταν η διαταραχή διαταράσσει την εσωτερική ζωή και όχι τόσο την εξωτερική απόδοση, τότε ο ρόλος της φαρμακοθεραπείας οφείλει να επαναξιολογηθεί όχι μόνο με βάση τη λειτουργικότητα, αλλά και με γνώμονα την ψυχική ευημερία.
Η μελέτη της Caye et al. (2016), μια από τις πιο ουσιαστικές μετα-αναλύσεις για τη φαρμακευτική αγωγή στη ΔΕΠΥ ενηλίκων, επιβεβαιώνει ότι η φαρμακευτική θεραπεία ενώ βελτιώνει την προσοχή, μειώνει την παρορμητικότητα και ενισχύει τη γενική λειτουργικότητα – δεν αγγίζει ουσιαστικά τα προβλήματα ταυτότητας και εσωτερικής κατανόησης που βιώνουν οι περισσότεροι ενήλικοι με ΔΕΠΥ. Δεν θεραπεύει το αίσθημα ντροπής για τα χρόνια παρεξηγημένης συμπεριφοράς, ούτε προσφέρει εργαλεία για να κατανοηθεί η διαταραχή ως ένα κομμάτι της ψυχικής αρχιτεκτονικής του ατόμου και όχι ως παθολογικό ελάττωμα.
Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα αφορά τον ρόλο της κοινωνικής προσδοκίας. Όταν ο ενήλικος δεν συμμετέχει σε ένα σύστημα που απαιτεί υψηλές γνωστικές επιδόσεις – όπως η ακαδημαϊκή εργασία, θέσεις υψηλής ευθύνης ή απαιτητικά γνωστικά περιβάλλοντα – τότε η ανάγκη για φαρμακευτική ενίσχυση είναι λιγότερο επιτακτική και περισσότερο ιδεολογική. Ο ίδιος ο χρήστης του φαρμάκου καλείται να αναρωτηθεί: αναζητώ μεγαλύτερη λειτουργικότητα ή προσπαθώ να «ταιριάξω» σε ένα πρότυπο που ενδεχομένως δεν με εκφράζει;
Φάρμακα στη ΔΕΠΥ
Η μεθυλφαινιδάτη και οι αμφεταμίνες αυξάνουν τη διαθεσιμότητα της ντοπαμίνης και της νοραδρεναλίνης στον προμετωπιαίο φλοιό, ενισχύοντας την εστίαση και την ικανότητα προγραμματισμού. Η ατομοξετίνη, αντίθετα, δρα μακροπρόθεσμα μέσω εκλεκτικής αναστολής της επαναπρόσληψης της νοραδρεναλίνης και θεωρείται ιδανικότερη για περιπτώσεις με σημαντική συναισθηματική απορρύθμιση ή συννοσηρότητα με αγχώδεις διαταραχές. Όμως, η κλινική αποτελεσματικότητα δεν πρέπει να συγχέεται με τη βιωματική αναγκαιότητα. Για ορισμένους ενήλικες, η εμπειρία της ΔΕΠΥ είναι περισσότερο υπαρξιακή παρά νευρολογική.
η εμπειρία της ΔΕΠΥ είναι περισσότερο υπαρξιακή παρά νευρολογική
Εδώ η ψυχοθεραπεία και ιδιαίτερα η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία για ενήλικους με ΔΕΠΥ, όπως περιγράφουν οι Ramsay & Rostain (2015), αναδεικνύεται ως ο ουσιώδης θεραπευτικός πυλώνας. Ο θεραπευόμενος μαθαίνει να ερμηνεύει εκ νέου τη δική του ιστορία, να διαμορφώνει σχέσεις με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, να επινοεί στρατηγικές χωρίς την ανάγκη συνεχούς ρύθμισης μέσω φαρμάκων.
Η φαρμακευτική αγωγή στη ΔΕΠΥ ενήλικων που δεν αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες εξωτερικές απαιτήσεις δεν είναι μεν περιττή αλλά ούτε και αυτονόητη. Αποτελεί εργαλείο με δυνητική αξία, που αξιολογείται εντός του πλαισίου των προσωπικών ανάγκων, της εσωτερικής ενόχλησης και της επιθυμίας για αλλαγή. Η θεραπεία, δεν κρίνεται μόνο από το τι προσφέρει στον εγκέφαλο, αλλά και από το τι σημαίνει για την ψυχή.
Βιβλιογραφία
Caye, A., Spadini, A. V., Karam, R. G., Grevet, E. H., Rovaris, D. L., Bau, C. H., Rohde, L. A., & Kieling, C. (2016). Predictors of persistence of ADHD into adulthood: a systematic review of the literature and meta-analysis. European child & adolescent psychiatry, 25(11), 1151–1159.
Ramsay, J. R., & Rostain, A. L. (2015). The Adult ADHD Tool Kit: Using CBT to Facilitate Coping Inside and Out. Routledge.
Faraone, S. V., Banaschewski, T., Coghill, D., Zheng, Y., Biederman, J., Bellgrove, M. A., … & Rohde, L. A. (2021). The World Federation of ADHD International Consensus Statement: 208 Evidence-based conclusions about the disorder. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 128, 789–818.
