Η άνοια δεν είναι μια απλή λέξη. Κρύβει πίσω της ζωές που αλλάζουν, πρόσωπα που χάνουν τη σταθερότητα της ταυτότητάς τους, οικογένειες που καλούνται να γίνουν μάρτυρες μιας αργής και αδυσώπητης φθοράς. Δεν είναι μόνο μια ιατρική διάγνωση· είναι ένα ανθρώπινο βίωμα, βαθιά προσωπικό και, ταυτόχρονα, απελπιστικά κοινό.
Συμπτώματα της άνοιας
Τα πρώτα σημάδια της άνοιας μοιάζουν με εκείνες τις μικρές λήθης που όλοι ζούμε. Ένα κλειδί που «χάθηκε», μια λέξη που «γλίστρησε από τη γλώσσα», μια συνάντηση που «ξεχάστηκε». Όμως σιγά-σιγά, η καθημερινότητα αρχίζει να γεμίζει με ρωγμές. Ο άνθρωπος ξεχνά πού βρίσκεται, μπερδεύει πρόσωπα, χάνει την αίσθηση του χρόνου. Οι διαταραχές επεκτείνονται στη σκέψη, στη γλώσσα, στην κρίση, στην ικανότητα να σχεδιάσει και να οργανώσει την καθημερινή ζωή του. Οι πιο απλές δραστηριότητες, όπως να ντυθεί, να μαγειρέψει, να χειριστεί τα οικονομικά του, μετατρέπονται σε γρίφους που δεν μπορεί πια να λύσει.
Τα συμπτώματα της άνοιας δεν εμφανίζονται ξαφνικά, ούτε χτυπούν την πόρτα με θόρυβο. Έρχονται σαν ψίθυρος, σαν σκιά που γλιστρά σταδιακά στην καθημερινότητα του ανθρώπου. Στην αρχή, είναι εύκολο να τα προσπεράσει κανείς ή να τα αποδώσει στην κόπωση, το άγχος, την ηλικία. Όμως, με τον καιρό, αποκτούν μορφή, αποκτούν συνέπεια, και γίνονται το σιωπηλό σήμα ότι κάτι βαθύτερο συμβαίνει.
παλιές αναμνήσεις συνήθως διατηρούνται αναλλοίωτες
Η πιο χαρακτηριστική εκδήλωση είναι η διαταραχή της μνήμης, ιδίως της πρόσφατης. Ο άνθρωπος μπορεί να ξεχνά τι έφαγε το πρωί, πού άφησε τα γυαλιά του, ή να λησμονεί αν πήρε τα φάρμακά του. Αντίθετα, παλιές αναμνήσεις συνήθως διατηρούνται αναλλοίωτες για πολύ καιρό, γεγονός που κάνει την κατάσταση ακόμη πιο παραπλανητική για το οικείο περιβάλλον.
Η γλώσσα επηρεάζεται επίσης: ο ασθενής δυσκολεύεται να βρει τις σωστές λέξεις, χάνει τη ροή του λόγου, επαναλαμβάνεται. Κάποιες φορές μιλά με φράσεις που μοιάζουν να έχουν νόημα, αλλά στην πραγματικότητα δεν επικοινωνούν τίποτα σαφές. Η σκέψη γίνεται αργή, η κρίση αποδυναμώνεται. Ο άνθρωπος μπορεί να βρεθεί να δίνει τα προσωπικά του στοιχεία σε αγνώστους, να εμπιστεύεται εύκολα, ή να παίρνει αποφάσεις που δεν ταιριάζουν με τη μέχρι τώρα προσωπικότητά του.
Οι διαταραχές του προσανατολισμού είναι ένα ακόμα ανησυχητικό σημάδι. Δεν γνωρίζει πού βρίσκεται, τι ώρα είναι, ποια μέρα έχουμε. Μπορεί να χαθεί στο δρόμο για το σπίτι του, σε μια γειτονιά που γνώριζε χρόνια. Αυτή η απώλεια «πλαισίου» δημιουργεί συχνά άγχος, φόβο και έντονη ανασφάλεια.
Σταδιακά, οι επιπτώσεις αγγίζουν και πιο απλές καθημερινές λειτουργίες – το ντύσιμο, την υγιεινή, το μαγείρεμα, ακόμα και τη σίτιση. Ο ασθενής μπορεί να ξεχάσει πώς λειτουργεί ένα αντικείμενο, να μην αναγνωρίζει πια τη χρήση του πιρουνιού ή του τηλεφώνου. Έτσι, η άνοια δεν πλήττει απλώς τον νου, αλλά την ίδια την ικανότητα να ζήσει κανείς με αυτονομία.
Συχνά παρατηρούμε και αλλαγές στο συναίσθημα και στη συμπεριφορά. Απάθεια, ευερεθιστότητα, κατάθλιψη ή ακόμη και παραληρητικές ιδέες – όπως η πεποίθηση ότι κάποιος τον κλέβει ή τον παρακολουθεί. Σε ορισμένες μορφές άνοιας, εμφανίζονται ψευδαισθήσεις, ιδιαίτερα οπτικές, που εντείνουν τη σύγχυση και τον φόβο.
Αλλά το πιο δύσκολο δεν είναι ότι ξεχνάει ο ασθενής, αλλά ότι θυμούνται οι γύρω του. Ο τρόπος που τους κοιτάζει χωρίς να τους αναγνωρίζει. Η στιγμή που χάνει το χαμόγελο γιατί δεν καταλαβαίνει πια το αστείο. Η απώλεια της αμοιβαιότητας στην επικοινωνία. Σε όλα αυτά, δεν υπάρχει ένα μόνο σύμπτωμα· υπάρχει μια σταδιακή αλλοίωση του τρόπου με τον οποίο ο άνθρωπος στέκεται απέναντι στον εαυτό του και στον κόσμο.
Διάγνωση της άνοιας
Η διάγνωση δεν έρχεται με μία απλή εξέταση. Ο ψυχίατρος θα πάρει λεπτομερές ιστορικό, όχι μόνο ιατρικό, αλλά και ψυχοκοινωνικό. Θα αξιολογήσει τη συμπεριφορά, θα χρησιμοποιήσει τεστ όπως το Mini-Mental State Examination (MMSE) ή το Montreal Cognitive Assessment (MoCA), και θα εξετάσει πιθανές οργανικές αιτίες με αιματολογικές εξετάσεις και απεικονιστικές τεχνικές όπως μαγνητική τομογραφία ή άλλες διαγνώσεις με παρόμοια συμπτώματα όπως οι διαταραχές του άγχους και της διάθεσης.
Κανένα εργαλείο όμως δεν μπορεί να αποδώσει πλήρως την πολυπλοκότητα αυτής της κατάστασης χωρίς να λάβει υπόψη του το άτομο, τις σχέσεις του και τη μοναδικότητα του ψυχικού του τοπίου.
Αιτίες της άνοιας
Οι αιτίες της άνοιας είναι σύνθετες. Στη νόσο Alzheimer – την πιο συχνή μορφή – παρατηρούμε τη συσσώρευση β-αμυλοειδούς και τη διαταραχή των ταυ πρωτεϊνών, που βλάπτουν τη νευρωνική επικοινωνία. Σε άλλες μορφές, όπως η αγγειακή άνοια, η παθογένεση συνδέεται με μικροεγκεφαλικά επεισόδια ή χρόνια αγγειακή βλάβη. Η μετωποκροταφική άνοια πλήττει πιο συχνά τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά, με αιτίες γενετικές ή εκφυλιστικές. Η άνοια με σωμάτια Lewy συνδυάζει γνωστικά και κινητικά συμπτώματα, φέρνοντας μαζί ψευδαισθήσεις, τρόμο και διακυμάνσεις στη διαύγεια.
η άνοια δεν αποτελεί φυσιολογική εξέλιξη του γήρατος
Κάποιοι άνθρωποι πιστεύουν πως η άνοια είναι απλώς μια φυσική συνέπεια του γήρατος. Όμως αυτός ο μύθος αδικεί τον ανθρώπινο νου και υποτιμά την ανάγκη για έγκαιρη αναγνώριση και στήριξη. Αν και η ηλικία αυξάνει τον κίνδυνο, η άνοια δεν αποτελεί φυσιολογική εξέλιξη. Πολλές περιπτώσεις μπορεί να έχουν βελτίωση με ιατρικές παρεμβάσεις – ειδικά εκείνες που οφείλονται σε αναστρέψιμες αιτίες όπως η ανεπάρκεια βιταμινών, οι θυρεοειδοπάθειες και η χρόνια κατάθλιψη.
Και είναι ίσως εκεί που η ψυχιατρική αποκτά το πιο κρίσιμο ρόλο της: να διαχωρίσει το ψυχικό από το οργανικό, να φροντίσει όχι μόνο το σώμα αλλά και την ψυχή του ασθενούς και των ανθρώπων που τον αγαπούν. Γιατί η άνοια, στην ουσία της, δεν πλήττει μόνο το μυαλό – προκαλεί σχίσματα στην αφήγηση μιας ζωής. Το ζητούμενο δεν είναι απλώς η ιατρική απάντηση, αλλά η ανθρώπινη προσέγγιση, το βλέμμα που βλέπει τον άνθρωπο και όχι μόνο την πάθηση.
Βιβλιογραφία
Albert, M. S., DeKosky, S. T., Dickson, D., Dubois, B., Feldman, H. H., Fox, N. C., … & Phelps, C. H. (2011). The diagnosis of mild cognitive impairment due to Alzheimer’s disease: recommendations from the National Institute on Aging-Alzheimer’s Association workgroups. Alzheimer’s & Dementia, 7(3), 270–279.
2024 Alzheimer’s disease facts and figures. Alzheimers Dement. 2024 May;20(5):3708-3821.
McKhann, G. M., Knopman, D. S., Chertkow, H., Hyman, B. T., Jack, C. R., Kawas, C. H., … & Phelps, C. H. (2011). The diagnosis of dementia due to Alzheimer’s disease: recommendations from the National Institute on Aging-Alzheimer’s Association workgroups. Alzheimer’s & Dementia, 7(3), 263–269.
Cummings, J., Lee, G., Zhong, K., Fonseca, J., & Taghva, K. (2021). Alzheimer’s disease drug development pipeline: 2021. Alzheimer’s & Dementia: Translational Research & Clinical Interventions, 7(1), e12179.
McKhann, G. M., et al. (2011). The diagnosis of dementia due to Alzheimer’s disease. Alzheimer’s & Dementia, 7(3), 263–269.
Sachdev, P. S., Lipnicki, D. M., et al. Cohort Studies of Memory in an International Consortium (COSMIC) (2015). The Prevalence of Mild Cognitive Impairment in Diverse Geographical and Ethnocultural Regions: The COSMIC Collaboration. PloS one, 10(11), e0142388.
Petersen, R. C. (2016). Mild cognitive impairment. Continuum: Lifelong Learning in Neurology, 22(2), 404–418.
