Η ανακάλυψη ενός βιολογικού ίχνους ζωής στον εξωπλανήτη K2-18b, που προτάθηκε πρόσφατα μέσω της ανίχνευσης μορίων όπως η διμεθυλοσουλφίδη (DMS) – μια οργανική ένωση που στη Γη συνδέεται σχεδόν αποκλειστικά με τη θαλάσσια μικροβιακή ζωή – μοιάζει με ψίθυρο από το σύμπαν. Σαν να ανοίγει σιγά ένα παράθυρο προς κάτι που δεν τολμήσαμε ποτέ να αντιμετωπίσουμε κατάματα: την πιθανότητα ότι δεν είμαστε μόνοι.
Αν η επιστημονική κοινότητα καταφέρει να τεκμηριώσει κάτι τέτοιο πέρα από κάθε αμφιβολία, είτε πρόκειται για μια μορφή ζωής τόσο απλής όσο το πλαγκτόν είτε για νοήμονα, η συλλογική ψυχολογία της ανθρωπότητας δεν θα παραμείνει ανεπηρέαστη. Όπως όταν ένα παιδί αντιλαμβάνεται για πρώτη φορά ότι οι γονείς του δεν είναι παντοδύναμοι, έτσι και ο άνθρωπος θα αναγκαστεί να επανατοποθετηθεί στο κοσμικό σύνολο. Η Γη θα σταματήσει να είναι το μοναδικό «θέατρο της ζωής» και η ιστορία μας θα γίνει ένα κεφάλαιο μέσα σε μια αφήγηση απροσμέτρητη, χωρίς τελεία και χωρίς γνωστό συγγραφέα.
Αυτό το σοκ μπορεί να διαμορφώσει ψυχικές καταστάσεις που ξεκινούν από ένα αίσθημα κοσμικής ταπείνωσης και φτάνουν μέχρι την αποσταθεροποίηση της νοηματοδότησης του κόσμου. Οι έρευνες έχουν δείξει πως οι μεγάλες ανατροπές στην ανθρώπινη αντίληψη, όπως συνέβη με την ανακάλυψη ότι η Γη δεν είναι το κέντρο του σύμπαντος, συνοδεύτηκαν από κύματα υπαρξιακής ανησυχίας (Yalom, 1980). Η ίδια η ταυτότητά μας, δομημένη πάνω σε εξιστορήσεις μοναδικότητας και ανωτερότητας, θα χρειαστεί να ανασυνταχθεί.
Η ανθρωπότητα, πιθανόν, δεν είναι έτοιμη να δεχθεί την ανακάλυψη με ανοιχτή καρδιά. Αντί να την αγκαλιάσει, ίσως την περάσει μέσα από το πυκνό πλέγμα της πολιτισμικής της ιδιοσυγκρασίας, των βαθιά ριζωμένων πεποιθήσεων και των υπόγειων υπαρξιακών φόβων της. Η πρώτη της αντίδραση δεν θα μοιάζει με ξέσπασμα χαράς ή ελπίδας· θα θυμίζει περισσότερο μια βουβή εσωτερική αναστάτωση, μια απορρύθμιση του ψυχικού προσανατολισμού, που θα χρειαστεί χρόνο, γλώσσα και φιλοσοφικό διάλογο για να μεταβολιστεί.
Αναπόφευκτα, η ανακάλυψη εξωγήινης ζωής θα πυροδοτήσει έντονες προκλήσεις και για τα θρησκευτικά συστήματα. Οι μονοθεϊστικές θρησκείες, που θεμελιώνονται συχνά πάνω σε ένα θεοκεντρικό ανθρωπομορφισμό, θα χρειαστεί να επαναδιατυπώσουν τις κοσμολογικές και εσχατολογικές τους θεωρήσεις. Θα πρέπει να απαντήσουν σε ερωτήματα όπως: Έχει η εξωγήινη ζωή ψυχή; Είναι μέρος του σχεδίου του Θεού; Χρειάζεται λύτρωση; Ή μήπως υπάρχει ένας θεός για κάθε κόσμο;
Ορισμένες θεολογικές προσεγγίσεις έχουν ήδη επιχειρήσει τέτοιου είδους προσαρμογές. Για παράδειγμα, η Καθολική Εκκλησία έχει δηλώσει ότι η ανακάλυψη εξωγήινης ζωής δεν θα αναιρέσει την ύπαρξη Θεού ούτε την αξία της ανθρώπινης ενσάρκωσης (Consolmagno & Mueller, 2014). Όμως, για πολλά άλλα θρησκευτικά ρεύματα, η διαχείριση μιας τέτοιας πραγματικότητας μπορεί να οδηγήσει σε σχίσματα ή ριζικές μεταμορφώσεις, παρόμοιες με την κρίση της πίστης που έφερε η θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου τον 19ο αιώνα.
Σε υπαρξιακό επίπεδο, η ανακάλυψη εξωγήινης ζωής θα μας εξαναγκάσει να ερωτηθούμε εκ νέου: Τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος; Αν η νοημοσύνη δεν είναι αποκλειστικό γνώρισμα του είδους μας, τότε θα χρειαστεί να την επαναπροσδιορίσουμε όχι με όρους εγκεφαλικής μάζας ή γλώσσας, αλλά με βάση την ικανότητα να συνυπάρχεις, να δημιουργείς πολιτισμό και να αισθάνεσαι.
Μπορεί να είναι η απαρχή μιας πιο ταπεινής και λιγότερο ναρκισσιστικής μορφής αυτοκατανόησης
Η έννοια της μοναδικότητας, που για αιώνες αποτέλεσε τον θεμέλιο λίθο της ανθρώπινης ταυτότητας, θα αποδυναμωθεί. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα μία καταστροφή στον συλλογικό ψυχισμό. Μπορεί να είναι η απαρχή μιας πιο ταπεινής, οικοσυστημικής και λιγότερο ναρκισσιστικής μορφής αυτοκατανόησης. Όπως συμβαίνει με κάθε κρίση, η πιθανή επαφή με την εξωγήινη ζωή μπορεί να αποτελέσει καταλύτη για μια πιο ώριμη και συνειδητοποιημένη ανθρωπότητα.
Σε ένα τέτοιο μέλλον, η ψυχιατρική και η ψυχολογία θα κληθούν να σταθούν όχι απλώς ως επιστήμες του νου αλλά και ως οδηγοί νοήματος για να βοηθήσουν το είδος μας να επεξεργαστεί το ασύλληπτο, να θρηνήσει την απώλεια της αποκλειστικότητάς του και να φανταστεί εκ νέου τη θέση του στον κόσμο.
Βιβλιογραφία
Consolmagno, G., & Mueller, P. (2014). Would You Baptize an Extraterrestrial?. Image.
Pyszczynski, T., Solomon, S., & Greenberg, J. (2006). In the wake of 9/11: The psychology of terror. American Psychological Association.
Yalom, I. D. (1980). Existential psychotherapy. Basic Books.
