Η ερώτηση που διατυπώνεται στον τίτλο του άρθρου δεν είναι απλώς τεχνική. Φέρει μέσα της το αίνιγμα της πραγματικής ανθρώπινης εμπειρίας: της μάχης με το βάρος, που δεν είναι μόνο αριθμοί στη ζυγαριά ή θερμίδες στα πιάτα, αλλά ένα ψυχικό τοπίο, όπου το σώμα γίνεται πεδίο έκφρασης εσωτερικών αναγκών. Στο επίκεντρο αυτής της σχέσης, εμφανίζεται τα τελευταία χρόνια ένα νέο φάρμακο: η tirzepatide, γνωστή με την εμπορική της ονομασία Mounjaro, που ήρθε να ανατρέψει δεδομένα, να γεννήσει ελπίδες, αλλά και να δημιουργήσει νέους προβληματισμούς.
Τι είναι το Mounjaro και πώς δρα
Το Mounjaro ανήκει στη νέα γενιά των διπλών αγωνιστών εντερικών ορμονών. Πρόκειται για μια φαρμακολογική ένωση που ενεργοποιεί τόσο τον υποδοχέα GLP-1 (glucagon-like peptide-1) όσο και τον υποδοχέα GIP (glucose-dependent insulinotropic polypeptide). Εκεί συνδέονται ορμόνες που εκκρίνονται φυσιολογικά από το έντερο μετά την πρόσληψη τροφής και εμπλέκονται σε πολλαπλές λειτουργίες: αυξάνουν την έκκριση ινσουλίνης, μειώνουν την έκκριση γλυκαγόνης, επιβραδύνουν τη γαστρική κένωση και ενισχύουν το αίσθημα κορεσμού.
Διαβάστε και το άρθρο μας "Mounjaro: η αλήθεια για την ένεση που υπόσχεται μείωση του σωματικού βάρους"
Η δράση της Mounjaro στον εγκέφαλο είναι κρίσιμη. Η τερζεπατίδη φαίνεται ότι δρα στους νευρωνικούς υποδοχείς που ρυθμίζουν την όρεξη, οδηγώντας σε μείωση της πρόσληψης τροφής. Οι πρώτες μεγάλες μελέτες (SURMOUNT-1 και SURMOUNT-2) έδειξαν εντυπωσιακή απώλεια βάρους, που άγγιξε και ξεπέρασε το 20% σε πολλούς συμμετέχοντες (Jastreboff et al., 2022).
Όμως εδώ αρχίζει το ουσιώδες ερώτημα: μπορεί να “σιωπήσει” το φάρμακο εκείνη τη φωνή που ωθεί τον άνθρωπο στο φαγητό όταν πλημμυρίζει από άγχη, μοναξιά, ενοχές ή βαρεμάρα;
Συναισθηματική πείνα: ένας σιωπηλός, μα επίμονος συνένοχος στην παχυσαρκία
Η συναισθηματική πείνα δεν έχει σχέση με τις ενεργειακές ανάγκες του σώματος. Δεν έρχεται σταδιακά, όπως η φυσιολογική πείνα, δεν ικανοποιείται με απλό φαγητό και ακολουθείται από ενοχή ή ντροπή. Ο άνθρωπος που τρώει για να καταπνίξει ή να απαλύνει συναισθήματα δεν επιλέγει τροφή – αναζητά ανακούφιση, αποφόρτιση, μια μορφή αυτοκαθησυχασμού (Schachter et al., 1968· Macht, 2008).
Η κατάθλιψη, το χρόνιο άγχος, οι πρώιμες τραυματικές εμπειρίες, ακόμη και η διαστρεβλωμένη σχέση με το σώμα που επιβάλλει η κουλτούρα της εικόνας, είναι συχνό υπόβαθρο για τη συναισθηματική πείνα. Η παχυσαρκία σε αυτές τις περιπτώσεις δεν είναι αποτέλεσμα έλλειψης προσωπικής βούλησης, αλλά ένας αμυντικός μηχανισμός, ριζωμένος στο ψυχικό οικοδόμημα.
Το Mounjaro δεν έχει επίδραση πάνω στα κίνητρα της συναισθηματικής κατανάλωσης. Μπορεί να μειώνει την όρεξη, να δημιουργεί πρώιμο κορεσμό, ακόμη και να προκαλεί δυσφορία μετά το φαγητό, όμως δεν επεμβαίνει στην ψυχική ανάγκη για την τροφή.
Η διάρκεια της θεραπείας Mounjaro και το μεγάλο ερώτημα της συντήρησης
Από τις κλινικές μελέτες αλλά και την πρακτική εμπειρία μέχρι σήμερα, φαίνεται πως η απώλεια βάρους συντηρείται μόνο όσο διαρκεί η λήψη του φαρμάκου. Η διακοπή του Mounjaro οδηγεί σχεδόν πάντα σε σταδιακή επαναπρόσληψη του βάρους, ιδιαίτερα σε περιβάλλον όπου οι ψυχολογικοί παράγοντες που συνέβαλαν στην παχυσαρκία παραμένουν ενεργοί. Κι έτσι, η αυξημένη πρόσληψη τροφής ή τα υπερφαγικά επεισόδια επανέρχονται (Rubino et al., 2023).
η διακοπή του Mounjaro οδηγεί σχεδόν πάντα σε σταδιακή επαναπρόσληψη του βάρους
Αυτό σημαίνει πως, εάν κάποιος φθάσει σε φυσιολογικό δείκτη μάζας σώματος με τη βοήθεια του Mounjaro, η διατήρηση αυτού του αποτελέσματος μετά τη διακοπή προϋποθέτει μια συστηματική αλλαγή στις συνήθειες, αλλά κυρίως στη σχέση του με το φαγητό και τον εαυτό του. Δίχως τέτοια εργασία, το φάρμακο λειτουργεί σαν δεκανίκι που όταν απομακρύνεται απότομα οδηγεί σε μία θεματατική πτώση αν δεν έχει ενδυναμωθεί ο ίδιος ο άνθρωπος.
επαναπρόσληψη βάρους, ακόμη και ενόσω συνεχίζεται η φαρμακευτική αγωγή
Εξάλλου, δεν είναι σπάνιο φαινόμενο η επαναπρόσληψη βάρους, ακόμη και ενόσω συνεχίζεται η φαρμακευτική αγωγή. Η δε αποτελεσματικότητα της θεραπείας δεν είναι γραμμική ούτε διαρκώς αυξανόμενη. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου η απώλεια βάρους σταθεροποιείται ή ακόμη και αντιστρέφεται παρά τη συνέχιση της αγωγής, ιδίως όταν ο ασθενής διατηρεί τη δόση σταθερή ή την ελαττώνει – είτε για λόγους δυσανεξίας στις ανεπιθύμητες ενέργειες, είτε στο πλαίσιο προσπάθειας συντήρησης.
Αυτό υπογραμμίζει την επανενεργοποίηση των ψυχολογικών παραγόντων ή την ανάπτυξη ανεκτικότητας στη δράση του φαρμάκου, καθώς και την παρουσία αντιρροπιστικών συμπεριφορών, όπως αυξημένη πρόσληψη τροφής σε απάντηση σε συναισθηματικά ερεθίσματα, που το ίδιο το φάρμακο δεν μπορεί να ανασχέσει.
Ο ρόλος της ψυχοθεραπείας και των συνοδευτικών παρεμβάσεων
Για τους ανθρώπους που κουβαλούν χρόνια διατροφικά τραύματα ή εδραιωμένες συναισθηματικές συνδέσεις με το φαγητό, το Mounjaro μπορεί να αποτελέσει μια σημαντική ευκαιρία, μία περίοδο χάριτος, όπου το φάρμακο προσφέρει ανακούφιση από τη συνεχή ενασχόληση με το φαγητό και τη σωματική εικόνα. Όμως σε αυτή την περίοδο, πρέπει να αξιοποιηθεί το “παράθυρο” που ανοίγει. Η ψυχοθεραπεία – Γνωσιακή, ψυχοδυναμική ή σωματοκεντρική – μπορεί να αποκαλύψει τι “τρέφει” πραγματικά την πείνα και να ενισχύσει τη συναισθηματική ρύθμιση και να αποσυναρμολογήσει την παλιά, αυτόματη καταφυγή στο φαγητό.
Το Mounjaro είναι ένα ιδιαίτερα αποτελεσματικό εργαλείο στη μάχη κατά της παχυσαρκίας. Αλλά είναι εργαλείο, όχι ολοκληρωμένη θεραπεία από μόνο του. Όταν η υπερφαγία έχει συναισθηματική βάση, τότε η δράση του φαρμάκου είναι περιορισμένη και προσωρινή. Η ουσιαστική μεταμόρφωση απαιτεί κάτι περισσότερο και πιο δύσκολο: μια στροφή προς τα μέσα. Εκεί όπου η πείνα δεν είναι για θερμίδες, αλλά για φροντίδα, για αναγνώριση, για συναισθηματικό νόημα. Κι εκεί, καμία σύριγγα δεν μπορεί να φτάσει.
Βιβλιογραφία
Jastreboff, A. M., Aronne, L. J., Ahmad, N. N., Wharton, S., Connery, L., Alves, B., … & Kushner, R. F. (2022). Tirzepatide once weekly for the treatment of obesity. The New England Journal of Medicine, 387(3), 205-216.
Jastreboff, A. M., Aronne, L. J., Ahmad, N. N., Wharton, S., Connery, L., Alves, B., … & Kushner, R. F. (2022). Tirzepatide once weekly for the treatment of obesity. The New England Journal of Medicine, 387(3), 205-216.
Macht, M. (2008). How emotions affect eating: A five-way model. Appetite, 50(1), 1–11.
Rubino, D., Abrahamsson, et al. (2021). Effect of continued weekly subcutaneous tirzepatide vs placebo on weight loss maintenance in adults with obesity: The SURMOUNT-4 randomized clinical trial. JAMA, 330(12), 1167–1179.
Schachter, S., Goldman, R., & Gordon, R. (1968). Effects of fear, anxiety, and eating. Journal of Personality and Social Psychology, 10(2), 91–97.
