Η βαλεριάνα είναι ένα από τα πιο γνωστά φυτικά σκευάσματα που χρησιμοποιούνται στο άγχος, στις κρίσεις πανικού και στην αϋπνία. Παρά την ευρεία χρήση της, υπάρχουν πολλές παρανοήσεις και μύθοι γύρω από αυτήν. Στο παρόν άρθρο, θα εξετάσουμε λεπτομερώς την αποτελεσματικότητα της βαλεριάνας, τους πιθανούς κινδύνους και παρενέργειες, καθώς και την επιστημονική έρευνα που υποστηρίζει ή απορρίπτει τις διάφορες πεποιθήσεις.
Ιστορική Αναδρομή
Η βαλεριάνα έχει χρησιμοποιηθεί για αιώνες ως φυσικό ηρεμιστικό. Τόσο οι αρχαίοι Έλληνες όσο και οι Ρωμαίοι της αναγνώριζαν καταπραϋντικές ιδιότητες. Για παράδειγμα, ο Διοσκουρίδης, ένας φημισμένος φαρμακολόγος της αρχαιότητας, αναφερόταν στα ηρεμιστικά οφέλη της βαλεριάνας στα γραπτά του. Η φήμη της εξαπλώθηκε με την πάροδο των αιώνων, και τον Μεσαίωνα η βαλεριάνα χρησιμοποιούνταν ευρέως για την αντιμετώπιση διάφορων νευρικών διαταραχών και της αϋπνίας.
Κατά την Αναγέννηση, η βαλεριάνα έγινε ακόμα πιο δημοφιλής στην Ευρώπη και οι γιατροί της εποχής τη συνιστούσαν για την αντιμετώπιση της “υστερίας”. Έχει επίσης χρησιμοποιηθεί σε παραδοσιακές ιατρικές πρακτικές εκτός Ευρώπης, όπως για παράδειγμα στην Κίνα και στην Ινδία, όπου χρησιμοποιείται παράλληλα με άλλα παρασκευάσματα όπως ινδική Αγιουρβέδα, για να εξισορροπήσει το νευρικό σύστημα και να προάγει τη χαλάρωση, για παράδειγμα σε κρίσεις πανικού.
Σήμερα, η βαλεριάνα παραμένει ένα από τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα φυτικά συμπληρώματα για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων άγχους, κρίσεων πανικού και των διαταραχών του ύπνου. Παρά την εκτεταμένη χρήση της, η επιστημονική κοινότητα συνεχίζει να διερευνά την αποτελεσματικότητά της και τους μηχανισμούς δράσης της και οι απόψεις διίστανται.
Μηχανισμός δράσης
Η βαλεριάνα περιέχει διάφορες βιοδραστικές ενώσεις που συμβάλλουν στις ηρεμιστικές της ιδιότητες. Οι πιο σημαντικές από αυτές είναι τα βαλερενικά οξέα και οι ισοβαλερικοί εστέρες. Αυτά τα χημικά μόρια αλληλεπιδρούν με τους υποδοχείς GABA στον εγκέφαλο, που είναι υπεύθυνοι για την ρύθμιση της νευρικής διέγερσης.
Επιπλέον, εικάζεται ότι η βαλεριάνα επηρεάζει τα επίπεδα της σεροτονίνης και της νορεπινεφρίνης, δύο νευροδιαβιβαστών που παίζουν σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση της διάθεσης και του άγχους. Και είναι επίσης πιθανό ότι η βαλεριάνα επηρεάζει θετικά την ποιότητα του ύπνου αυξάνοντας τα επίπεδα του γ-αμινοβουτυρικού οξέος (GABA) στον εγκέφαλο.
Επιστημονική έρευνα
Η επιστημονική έρευνα για την αποτελεσματικότητα της βαλεριάνας είναι ανάμικτη. Πολλές από τις μελέτες που έχουν διεξαχθεί μέχρι σήμερα είναι μικρής κλίμακας, με ανεπαρκή μεθοδολογία και χωρίς αυστηρούς ελέγχους, γεγονός που περιορίζει την αξιοπιστία των ευρημάτων. Επίσης, οι διαθέσιμες κλινικές δοκιμές συχνά καταδεικνύουν αντικρουόμενα αποτελέσματα ή αποδεικνύουν αμελητέα βελτίωση σε σύγκριση με το εικονικό φάρμακο (placebo), κάτι που θέτει υπό αμφισβήτηση την πραγματική κλινική της αξία.
Για παράδειγμα, υπάρχουν μελέτες που υποστηρίζουν ότι η βαλεριάνα μπορεί πράγματι να είναι αποτελεσματική στη μείωση του άγχους και στη βελτίωση της ποιότητας του ύπνου, όπως μια μετα-ανάλυση που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό “Sleep Medicine Reviews”. Άλλες μελέτες, ωστόσο, δεν έχουν καταφέρει να επιβεβαιώσουν αυτά τα ευρήματα, όπως μια εμπεριστατωμένη έρευνα που δημοσιεύθηκε στο “Journal of Psychopharmacology”, η οποία δεν εντόπισε σημαντικές διαφορές στην ποιότητα του ύπνου μεταξύ ατόμων που έλαβαν βαλεριάνα και εκείνων που έλαβαν εικονικό φάρμακο.
Επιπλέον, η έλλειψη τυποποιημένων δόσεων και η πιθανότητα αλληλεπιδράσεων με άλλα φάρμακα καθιστούν τη χρήση της λιγότερο ασφαλή και προβλέψιμη. Τέλος, η υπερβολική εξάρτηση από τα φυτικά συμπληρώματα μπορεί να αποτρέψει τους ασθενείς από το να αναζητήσουν πιο αποτελεσματικές και επιστημονικά τεκμηριωμένες θεραπείες, όπως η Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία ή η φαρμακοθεραπεία με αντικαταθλιπτικά, που έχουν αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητα στη διαχείριση των διαταραχών άγχους.
Η καχυποψία ότι η φαρμακοβιομηχανία παρεμποδίζει δολίως την αναγνώριση της βαλεριάνας ως θεραπείας για τις διαταραχές άγχους και την αϋπνία στηρίζεται σε μια αντίληψη που, αν και κατανοητή, αγνοεί ορισμένες σημαντικές πτυχές της επιστημονικής διαδικασίας και της ιατρικής έρευνας. Καταρχάς, η αναγνώριση μιας ουσίας ως αποτελεσματικής και ασφαλούς απαιτεί αυστηρές και επαναλαμβανόμενες επιστημονικές μελέτες, που να αποδεικνύουν όχι μόνο την αποτελεσματικότητά της σε ελεγχόμενες συνθήκες αλλά και την ασφάλειά της για ευρύ φάσμα ασθενών.
Παρότι η βαλεριάνα χρησιμοποιείται παραδοσιακά για αιώνες, οι εμπειρικές μαρτυρίες και η ιστορική χρήση της δεν αρκούν για την απόδειξη της κλινικής της αξίας με όρους σύγχρονης ιατρικής. Η φαρμακοβιομηχανία, παρά την κριτική που συχνά δέχεται, χρηματοδοτεί έρευνες με στόχο να βρεθούν ουσίες που μπορούν να αντέξουν τον αυστηρό έλεγχο που απαιτείται για να θεωρηθούν ασφαλείς και αποτελεσματικές.
Ο λόγος που η βαλεριάνα δεν έχει αναγνωριστεί επισήμως δεν είναι το ότι η βιομηχανία αποσιωπά τη σχετική έρευνα, αλλά το γεγονός ότι οι υπάρχουσες μελέτες δεν παρέχουν επαρκή και αδιάσειστα στοιχεία για την αποτελεσματικότητά της σε σχέση με άλλες, καλύτερα μελετημένες θεραπείες. Επιπλέον, η ασυνεπής ποιότητα και δόση των συμπληρωμάτων βαλεριάνας που διατίθενται στην αγορά καθιστά δύσκολη την τυποποίηση και την ασφαλή χορήγησή τους στο κλινικό πλαίσιο.
Είναι σημαντικό να αναγνωριστεί ότι η επιστήμη προχωρά μέσα από την αμφισβήτηση, τον πειραματισμό και την επαλήθευση. Εάν η βαλεριάνα αποδεικνυόταν αξιόπιστη μέσα από αυστηρές επιστημονικές διαδικασίες, τότε θα είχε την ευκαιρία να αναγνωριστεί και να ενταχθεί στο φαρμακευτικό οπλοστάσιο και η φαρμακοβιομηχανία θα ήταν η πρώτη που θα το εκμεταλλεύονταν εμπορικά. Οποιαδήποτε θεωρία που υπονοεί σκόπιμη αποσιώπηση δεν λαμβάνει υπόψη την πολυπλοκότητα της επιστημονικής έρευνας και τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσονται και εξετάζονται οι νέες θεραπείες.
Κίνδυνοι και παρενέργειες
Παρά τη φήμη της ως ασφαλές φυτικό σκεύασμα, η βαλεριάνα μπορεί να προκαλέσει ορισμένες παρενέργειες. Οι πιο συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες περιλαμβάνουν ζάλη, πονοκέφαλο και στομαχικές διαταραχές. Αυτά τα συμπτώματα είναι συνήθως ήπια και προσωρινά, αλλά μπορεί να είναι πολύ ενοχλητικά για ορισμένους ασθενείς.
Επιπλέον, η βαλεριάνα μπορεί να αλληλεπιδράσει με άλλα φάρμακα και συμπληρώματα. Για παράδειγμα, η βαλεριάνα ενισχύει τις ηρεμιστικές επιδράσεις άλλων φαρμάκων, όπως τα αντιισταμινικά. Είναι σημαντικό να συμβουλευτείτε έναν επαγγελματία υγείας πριν από τη χρήση της βαλεριάνας, ειδικά αν λαμβάνετε άλλα φάρμακα ή συμπληρώματα διατροφής.
Υπάρχουν επίσης αναφορές για σπάνιες αλλά σοβαρές παρενέργειες, όπως ηπατική βλάβη. Αν και αυτές οι περιπτώσεις είναι εξαιρετικά σπάνιες, είναι σημαντικό να είστε ενήμεροι για τους πιθανούς κινδύνους. Η μακροχρόνια χρήση της βαλεριάνας δεν έχει μελετηθεί εκτενώς, και οι επιπτώσεις της παραμένουν αδιευκρίνιστες.
Τέλος, η βαλεριάνα δεν συνιστάται για χρήση κατά την εγκυμοσύνη και τον θηλασμό, καθώς δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα για την ασφάλεια της σε αυτή την περίοδο της ζωής.
