Ο φόβος της αύξησης βάρους ως παρενέργεια των αντικαταθλιπτικών φαρμάκων είναι ένα θέμα που απασχολεί πολλούς ασθενείς που λαμβάνουν ή σκέφτονται να ξεκινήσουν μια τέτοια αγωγή. Τα αντικαταθλιπτικά χρησιμοποιούνται ευρέως για τη διαχείριση της κατάθλιψης, των διαταραχών του άγχους και άλλων ψυχιατρικών νοσημάτων. Αν και συχνά είναι σωτήρια, συνοδεύονται από ανησυχίες σχετικά με την ασφάλεια και τις πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες τους, όπως η αύξηση του βάρους.
Υπερτιμημένη φοβία ή βάσιμη ανησυχία;
Η αύξηση του βάρους από τα αντικαταθλιπτικά δεν είναι απαραίτητη ούτε απόλυτα προβλέψιμη και εξαρτάται από ποικίλους παράγοντες, όπως η ηλικία, το φύλο, η διάρκεια της θεραπείας, καθώς και οι ατομικές συνήθειες του ασθενούς (Simon et al., 2014). Για πολλούς, η αύξηση βάρους είναι μια δυνητική αλλά όχι αναπόφευκτη συνέπεια. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε αρκετές περιπτώσεις, τα συμπτώματα της κατάθλιψης (όπως η μειωμένη όρεξη και η απώλεια βάρους) μειώνονται με τη θεραπεία, και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε επαναφορά του φυσιολογικού βάρους και όχι απαραίτητα σε υπερβολική αύξηση (Blumenthal et al., 2010). Επίσης, τυπικά, η βελτίωση της διάθεσης – για οποιοδήποτε λόγο – συνοδεύεται με αύξηση της όρεξης για το φαγητό.
Παρά τις ανησυχίες, η αύξηση του βάρους, που παρατηρείται με τα αντικαταθλιπτικά, σπάνια είναι σημαντική σε σημείο που να προκαλεί σοβαρά προβλήματα υγείας. Ωστόσο, η αβεβαιότητα γύρω από τις μεταβολές στο βάρος μπορεί να οδηγήσει σε άγχος και να αποθαρρύνει κάποιους ασθενείς από την έναρξη της θεραπείας, κάτι που μπορεί να επιδεινώσει την ψυχική τους υγεία. Έρευνες δείχνουν ότι η αντίληψη των ασθενών για το βάρος συχνά διαφέρει από την πραγματικότητα· η ανησυχία για την αύξηση του βάρους είναι πολλές φορές μεγαλύτερη από την ίδια την αύξηση, γεγονός που αποδεικνύει ότι αυτή η ανησυχία μπορεί να είναι υπερτιμημένη σε ορισμένες περιπτώσεις (Papakostas et al., 2010).
Η σχέση των αντικαταθλιπτικών με την αύξηση βάρους
Πολλές μελέτες δείχνουν βέβαια ότι η αύξηση του σωματικού βάρους μπορεί να είναι μια πραγματική παρενέργεια κάποιων αντικαταθλιπτικών, ιδίως αυτών της παλαιότερης γενιάς, όπως τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά και οι αναστολείς της μονοαμινοξειδάσης (MAOIs) (Serretti & Mandelli, 2010). Τα αντικαταθλιπτικά της νεότερης γενιάς, όπως οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs) και οι αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης-νορεπινεφρίνης (SNRIs), έχουν πιο ήπιες επιπτώσεις στο βάρος. Παράλληλα, δεν έχουν όλα τα αντικαταθλιπτικά την ίδια επίδραση· η μιρταζαπίνη (πχ. Remeron) και η παροξετίνη (πχ. Seroxat) συνδέονται πολύ περισσότερο με αύξηση του βάρους, ενώ άλλα, όπως η φλουοξετίνη (πχ. Ladose) και η βουπροπιόνη (πχ. Wellbutrin), μπορεί να έχουν ελαφρά ανορεκτική δράση, προκαλώντας απώλεια βάρους σε ορισμένους ασθενείς (Fava, 2000).
Ο βιολογικός μηχανισμός που εμπλέκεται στην αύξηση του βάρους με τη λήψη αυτών των αντικαταθλιπτικών είναι πολύπλοκος και περιλαμβάνει διάφορες νευροχημικές και ορμονικές αλληλεπιδράσεις. Τα αντικαταθλιπτικά επηρεάζουν γενικά τη σεροτονίνη, τη νορεπινεφρίνη και τη ντοπαμίνη, νευροδιαβιβαστές που, εκτός από τη ρύθμιση της διάθεσης, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον έλεγχο της όρεξης και του μεταβολισμού. Για παράδειγμα, η αύξηση της σεροτονίνης μπορεί να μειώσει την επιθυμία για υδατάνθρακες αρχικά, αλλά μακροπρόθεσμα ο οργανισμός ενδέχεται να αναπτύξει μεγαλύτερη επιθυμία για τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη και λίπος, οδηγώντας σε αύξηση βάρους (Blumenthal et al., 2010).
Επιπλέον, ορισμένα αντικαταθλιπτικά επιδρούν στα επίπεδα της κορτιζόλης, μιας ορμόνης του στρες που, όταν βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα για μεγάλο διάστημα, σχετίζεται με την αύξηση του κοιλιακού λίπους. Τέλος, ορισμένα αντικαταθλιπτικά φάρμακα, όπως οι τρικυκλικές ενώσεις και η μιρταζαπίνη, έχουν αντιισταμινικές ιδιότητες που σχετίζονται με καταστολή και ελαττωμένη σωματική δραστηριότητα, που μειώνει την κατανάλωση ενέργειας και οδηγεί μοιραία σε συσσώρευση λίπους (Fava, 2000).
Πως μπορεί να αντιμετωπιστεί η αύξηση του βάρους από τα αντικαταθλιπτικά;
- Επιλογή κατάλληλου φαρμάκου: Είναι σημαντικό να γίνεται εξατομικευμένη επιλογή φαρμάκου, που λαμβάνει υπόψη αυτή την ανησυχία, το ιστορικό, τους πιθανούς κινδύνους για αύξηση βάρους και τη σχέση κόστους-οφέλους για τον ασθενή.
- Παρακολούθηση βάρους και σωματικής άσκησης: Η παρακολούθηση του βάρους από την αρχή της θεραπείας μπορεί να βοηθήσει στην άμεση αναγνώριση των τάσεων για αύξηση βάρους. Παράλληλα, η τακτική σωματική δραστηριότητα έχει αποδειχθεί ότι μειώνει τον κίνδυνο αύξησης βάρους και συμβάλλει στην ψυχική ευεξία (Blumenthal et al., 2010).
- Διατροφικές συμβουλές και υγιεινός τρόπος ζωής: Η ισορροπημένη διατροφή, κατά το δυνατόν κοντά στο πρότυπο της μεσογειακής δίαιτας, που είναι πλούσια σε θρεπτικά συστατικά και η αποφυγή επεξεργασμένων τροφίμων και τροφών με πολλές θερμίδες μπορούν να συμβάλλουν στην καλύτερη διαχείριση του βάρους. Το ίδιο και η φυσική άσκηση, όπως το περπάτημα.
- Τακτική επικοινωνία με τον επαγγελματία ψυχικής υγείας: Η ανοιχτή επικοινωνία με τον ψυχιατρό είναι σημαντική για την προσαρμογή της θεραπείας, αν χρειαστεί. Σε περιπτώσεις όπου η αύξηση βάρους αποτελεί σημαντική ενόχληση, ο ψυχίατρος μπορεί να προτείνει αλλαγή φαρμάκου ή προσθήκη ενός βοηθητικού φαρμάκου που να αντισταθμίζει τις ανεπιθύμητες ενέργειες.
Η αύξηση του βάρους στα αντικαταθλιπτικά μπορεί να είναι μια βάσιμη ανησυχία για κάποιους ασθενείς, αλλά συχνά είναι υπερτιμημένη ή ακόμη και μύθος. Αλλά η τελική απόφαση για την έναρξη ή την αλλαγή αντικαταθλιπτικού φαρμάκου θα πρέπει να λαμβάνεται με γνώμονα το συνολικό όφελος για την ψυχική υγεία και όχι μόνο σχετικά με τις πιθανές επιδράσεις στο βάρος. Η καλή συνεργασία με τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας και οι υγιεινές συνήθειες, μπορούν να βοηθήσουν στη διατήρηση του βάρους σε φυσιολογικά επίπεδα και να ενισχύσουν τη γενική ευεξία.
Βιβλιογραφία
- Blumenthal, J. A., Babyak, M. A., Doraiswamy, P. M., Watkins, L., Hoffman, B. M., Barbour, K. A., … & Sherwood, A. (2010). Exercise and pharmacotherapy in the treatment of major depressive disorder. Psychosomatic Medicine, 72(7), 577-587.
- Fava, M. (2000). Weight gain and antidepressants. The Journal of Clinical Psychiatry, 61(suppl 11), 37-41.
- Papakostas, G. I., Petersen, T., & Nierenberg, A. A. (2010). Obesity and response to antidepressant treatment in major depressive disorder. Annals of Clinical Psychiatry, 22(1), 41-48.
- Serretti, A., & Mandelli, L. (2010). Antidepressants and body weight: a comprehensive review and meta-analysis. Journal of Clinical Psychiatry, 71(10), 1259-1272.
- Simon, G. E., Von Korff, M., Saunders, K., Miglioretti, D. L., Crane, P. K., van Belle, G., & Kessler, R. C. (2014). Association between obesity and psychiatric disorders in the US adult population. Archives of General Psychiatry, 63(7), 824-830.
