Οι πρόσφατες δηλώσεις του Έλληνα πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, σε συγχρονισμό με τις δηλώσεις του Προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, σχετικά με τη «βιολογική πραγματικότητα» του φύλου, αναδεικνύουν ένα παγκόσμιο φαινόμενο: τη συντηρητική εργαλειοποίηση της επιστήμης για πολιτικούς σκοπούς. Το ζήτημα του φύλου, που συνδυάζει βιολογικές, κοινωνικές και ψυχολογικές διαστάσεις, έχει μετατραπεί σε πολιτισμικό πεδίο μάχης, με τη ρητορική του διπολισμού να χρησιμοποιείται για να διχάσει και να στοχοποιήσει ευάλωτες κοινωνικές ομάδες προκειμένου να ικανοποιηθεί ένα συγκεκριμένο κοινό.
Επιστήμη και φύλο: Η πολυπλοκότητα των δεδομένων
Η δήλωση ότι «υπάρχουν μόνο δύο φύλα» βασισμένα αποκλειστικά σε χρωμοσώματα (XX, XY) και σε αναπαραγωγικά χαρακτηριστικά, είναι μια απλουστευτική ερμηνεία της βιολογίας που δεν ευσταθεί επιστημονικά. Η επιστήμη αναγνωρίζει ότι το φύλο είναι πολύπλοκο και πολυδιάστατο. Υπάρχουν διαβαθμίσεις και ποικιλίες στη βιολογία, όπως τα διαφυλικά άτομα (intersex) ή οι διαφορές στη σεξουαλική ανάπτυξη (DSD), που καταδεικνύουν ότι η δυαδική κατηγοριοποίηση (άνδρας/γυναίκα) δεν καλύπτει όλη την ποικιλότητα της φύσης.
Ακόμα και σε επίπεδο εγκεφαλικής δομής, όπως υποδεικνύουν μελέτες μεγάλων σειρών δεδομένων, οι διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι ελάχιστες και συχνά επικαλυπτόμενες. Το φύλο, λοιπόν, δεν είναι απλώς ένα ζήτημα χρωμοσωμάτων ή γεννητικών οργάνων. Είναι ένα πολύπλοκο πλέγμα βιολογικών, κοινωνικών και πολιτισμικών παραγόντων.
Η πολιτική εργαλειοποίηση του φύλου
Η ρητορική περί «βιολογικής πραγματικότητας» από συντηρητικούς πολιτικούς, όπως ο Μητσοτάκης ή ο Τραμπ, δεν είναι επιστημονική τοποθέτηση αλλά ξεκάθαρα ιδεολογική. Η χρήση αυτής της αντιεπιστημονικής προσέγγισης ίσως εξυπηρετεί συγκεκριμένα πολιτικά συμφέροντα: την κινητοποίηση ενός συντηρητικού ακροατηρίου που βλέπει την προάσπιση της «παραδοσιακής ηθικής» ως απάντηση στις κοινωνικές αλλαγές.
Ο όρος “woke ατζέντα”, που συχνά αναφέρεται από τέτοιους πολιτικούς, χρησιμοποιείται υποτιμητικά για να δαιμονοποιήσει κάθε προσπάθεια προώθησης της ισότητας, της συμπερίληψης και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Πρόκειται για έναν εύπεπτο τρόπο να απορρίπτονται οι προοδευτικές φωνές που βασίζονται στην επιστημονική κατανόηση ως «ακραίες» ή «μη σοβαρές», χωρίς να αντιμετωπίζονται τα πραγματικά κοινωνικά ζητήματα.
Θρησκεία και δημόσιος διάλογος
Ενίοτε αυτές οι τοποθετήσεις αντλούν επιχειρήματα από θρησκευτικά κείμενα, όπως η Αγία Γραφή. Ενώ η θρησκεία αποτελεί σημαντικό κομμάτι της πολιτισμικής ταυτότητας πολλών ανθρώπων, η χρήση της ως «επιστημονικής απόδειξης» δεν μπορεί να γίνει δεκτή σε έναν δημόσιο διάλογο που αφορά πολιτικές και κοινωνικές αποφάσεις. Τα θρησκευτικά κείμενα αντανακλούν τις πεποιθήσεις και τις αξίες μιας συγκεκριμένης εποχής, αλλά δεν έχουν σκοπό, ούτε μπορούν, να αντικαταστήσουν την επιστημονική έρευνα που ακολουθεί συγκεκριμένη μεθοδολογία.
Κανείς δεν περιφρονεί την πίστη, αλλά η επιστήμη και η θρησκεία έχουν διαφορετικούς σκοπούς.
Η Βίβλος είναι γεμάτη σοφία, αλλά δεν γράφτηκε για να εξηγήσει τη βιολογία. Κανείς δεν περιφρονεί την πίστη, αλλά η επιστήμη και η θρησκεία έχουν διαφορετικούς σκοπούς. Το να προσπαθεί οποιοσδήποτε να πείσει ότι “οι μεγάλοι επιστήμονες ζητούν βοήθεια από τον Θεό” για παράδειγμα, με σκοπό να αποδομήσει τις διεθνώς παραδεδεγμένες επιστημονικές θέσεις, είναι εντελώς αδόκιμο και αποδεικνύει μόνο την έλλειψη επαφής με τον τρόπο που λειτουργεί η επιστημονική μέθοδος. Η επιστήμη στηρίζεται στη μελέτη δεδομένων, όχι σε προσωπικές πεποιθήσεις.
Αυτή η κατάχρηση της πίστης για τη στήριξη πολιτικών θέσεων όχι μόνο υπονομεύει την επιστημονική αλήθεια αλλά αδικεί και τη θρησκεία. Είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα του πώς η πολιτική εκμεταλλεύεται τις θρησκευτικές παραδόσεις για να κερδίσει ψήφους, διατηρώντας τους διχασμούς και αποπροσανατολίζοντας από τις κοινωνικές ανισότητες.
Κι έπειτα, κανένας άνθρωπος δεν έχει το δικαίωμα να κρίνει την ευτυχία ή την ύπαρξη του άλλου μέσα από τα δικά του στενά φίλτρα. Η επιστήμη επιχειρεί να κατανοήσει, όχι να δικάσει. Η θρησκευτική πίστη είναι προσωπική υπόθεση. Το μόνο που δεν χωράει εδώ είναι η αλαζονική απαίτηση του οποιουδήποτε ότι η δική του «αλήθεια» πρέπει να γίνει δεκτή από όλους, τάχα μου “ελέω Θεού”.
Οι κίνδυνοι της διχαστικής ρητορικής
Η δογματική προσέγγιση του φύλου ως δυαδική πραγματικότητα δεν είναι απλώς επιστημονικά ανακριβής – είναι κοινωνικά επιζήμια. Δυστυχώς οι δηλώσεις Τραμπ / Μητσοτσάκη ενισχύουν τις διακρίσεις, νομιμοποιούν τη μισαλλοδοξία και διαιωνίζουν το στίγμα απέναντι σε τρανς και μη δυαδικά άτομα, που ήδη αντιμετωπίζουν υψηλά ποσοστά βίας, διακρίσεων και αποκλεισμού.
Η πολιτική θα έπρεπε να εστιάζει στη δημιουργία μιας ασφαλούς κοινωνίας που προστατεύει τα δικαιώματα όλων
Η Ελληνική πολιτική θα έπρεπε να εστιάζει στη δημιουργία μιας ασφαλούς κοινωνίας που προστατεύει τα δικαιώματα όλων, ενώ προωθεί τη συμπερίληψη και βασίζεται στην επιστημονική γνώση συνακόλουθα με τις Ευρωπαϊκές αξίες. Αντί γι’ αυτό, βλέπουμε την ανακύκλωση του επικίνδυνου λαϊκισμού που μετατρέπει την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης εμπειρίας σε μέσο διαχωρισμού των ανθρώπων. Το δυστύχημα είναι ότι το ακροατήριο αυτών των δογματικών και αντιεπιστημονικών τοποθετήσεων άγεται και φέρεται από φόβο παρά γνώση.
Το μέλλον της συζήτησης
Αν θέλουμε να προχωρήσουμε ως κοινωνία, πρέπει να απορρίψουμε την εκμετάλλευση της επιστήμης για πολιτικές σκοπιμότητες. Ο δημόσιος διάλογος πρέπει να βασίζεται στην τεκμηριωμένη γνώση και στον σεβασμό για την πολυμορφία της ανθρώπινης ύπαρξης. Η συζήτηση για το φύλο δεν είναι θέμα «woke ατζέντας»· είναι ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, επιστήμης και κοινωνικής προόδου.
Αν οι πολιτικοί ηγέτες, όπως οι Τραμπ / Μητσοτάκης, θέλουν να παρουσιάζονται ως υπερασπιστές της αλήθειας, τότε οφείλουν να ακολουθήσουν τον δρόμο του διαφωτισμού, της κατανόησης και της ενσυναίσθησης – όχι της ακραίας ρητορικής που διχάζει τους ανθρώπους. Όσο το φύλο – αλλά και τα θέματα του σεξουαλικού προσανατολισμού -, παραμένουν πεδίο ιδεολογικής σύγκρουσης, δεν θίγονται μόνο οι ζωές των πιο ευάλωτων, αλλά και η ίδια η πρόοδός μας.
Βιβλιογραφία
- American Psychological Association. (2015). Guidelines for psychological practice with transgender and gender nonconforming people. American Psychologist, 70(9), 832-864.
- Fausto-Sterling, A. (2000). Sexing the body: Gender politics and the construction of sexuality. New York, NY: Basic Books.
- Hines, S. (2018). Is gender fluid? A primer for the 21st century. London, UK: Thames & Hudson.
- Hyde, J. S., Bigler, R. S., Joel, D., Tate, C. C., & van Anders, S. M. (2019). The future of sex and gender in psychology: Five challenges to the gender binary. American Psychologist, 74(2), 171-193.
- Jacobsen K, Davis CE, Burchell D, Rutherford L, Lachowsky N, Bauer G, Scheim A. Misgendering and the health and wellbeing of nonbinary people in Canada. Int J Transgend Health. 2023 Nov 10;25(4):816-830.
- Butler, J. (1990). Gender trouble: Feminism and the subversion of identity. New York, NY: Routledge.
- Kaufman MR, Eschliman EL, Karver TS. Differentiating sex and gender in health research to achieve gender equity. Bull World Health Organ. 2023 Oct 1;101(10):666-671.
- UNESCO. (2020). International technical guidance on sexuality education: An evidence-informed approach. Paris, France: United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization.
