Η επεισοδιακή υπερφαγία (Binge Eating Disorder, BED) είναι μια διαταραχή που παρερμηνεύεται ευκόλα ως απλή υπερκατανάλωση τροφής. Ωστόσο, δεν πρόκειται απλώς για υπερβολικό φαγητό, αλλά για έναν καταναγκαστικό και ανεξέλεγκτο κύκλο υπερφαγίας, που συνοδεύεται από έντονα συναισθήματα ενοχής, ντροπής και απελπισίας. Πρόκειται για την πιο συχνή διατροφική διαταραχή και επηρεάζει περίπου το 2-3% του γενικού πληθυσμού (American Psychiatric Association, 2013).
Τι είναι η επεισοδιακή υπερφαγία;
Η βασική διαφορά της επεισοδιακής υπερφαγίας από άλλες διατροφικές διαταραχές, όπως η βουλιμία, είναι ότι τα επεισόδια υπερκατανάλωσης τροφής δεν ακολουθούνται από αντισταθμιστικές συμπεριφορές (π.χ. εμετός, υπερβολική άσκηση ή χρήση καθαρτικών). Κάθε επεισόδιο χαρακτηρίζεται από την κατανάλωση υπερβολικής ποσότητας τροφής σε μικρό χρονικό διάστημα, συνήθως μέχρι ο άνθρωπος να νιώσει πραγματική δυσφορία.
Σύμφωνα με το διαγνωστικό εγχειρίδιο της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (DSM-5), για τη διάγνωση της διαταραχής πρέπει να ικανοποιούνται τουλάχιστον τρία από τα ακόλουθα κριτήρια:
- Κατανάλωση τροφής πιο γρήγορα από το φυσιολογικό.
- Φαγητό μέχρι την εκδήλωση σοβαρής δυσφορίας.
- Κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων τροφής χωρίς πραγματική πείνα.
- Φαγητό σε μοναχικό περιβάλλον λόγω ντροπής.
- Έντονα αρνητικά συναισθήματα (ενοχή, ντροπή, απέχθεια προς τον εαυτό) μετά το επεισόδιο.
Η διαταραχή εμφανίζεται συνήθως κατά την εφηβεία ή την πρώιμη ενήλικη ζωή και μπορεί να επιμείνει για πολλά χρόνια αν δεν αντιμετωπιστεί.
Ψυχολογικά και νευροβιολογικά αίτια
Οι αιτίες της επεισοδιακής υπερφαγίας είναι περίπλοκες και περιλαμβάνουν ψυχολογικούς, βιολογικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Έρευνες δείχνουν ότι το στρες, η κατάθλιψη, το τραύμα και η χαμηλή αυτοεκτίμηση έχουν σημαντικό ρόλο (Grilo et al., 2012). Διόλου τυχαία, αρκετοί άνθρωποι που βιώνουν επεισοδιακή υπερφαγία έχουν ιστορικό συναισθηματικής ή σωματικής κακοποίησης, γεγονός που ενισχύει την υπόθεση ότι η συμπεριφορά της υπερφαγίας είναι κατά κύριο λόγο ένας ψυχικός μηχανισμός για να αντιμετωπίζει κανείς εσωτερικά ζητήματα. Και είναι αυτό που ορισμένοι εννοούν με τον όρο “συναισθηματική πείνα”.
Σε νευροβιολογικό επίπεδο, η διαταραχή φαίνεται ότι σχετίζεται με δυσλειτουργία νευροδιαβιβαστών όπως η ντοπαμίνη και η σεροτονίνη, που ρυθμίζουν τη διάθεση και την επιθυμία για φαγητό (Kessler et al., 2016). Παρατηρείται δε στον εγκέφαλο μία αυξημένη ενεργοποίηση των κυκλωμάτων ανταμοιβής κατά την έκθεση σε τροφές υψηλής θερμιδικής αξίας, σαν να αποκτά έχει αποκτήσει κανείς εξάρτηση από το φαγητό. Και βέβαια, εξηγεί τη μεγάλη δυσκολία αυτοελέγχου των ανθρώπων που εκδηλώνουν την επεισοδιακή υπερφαγία.
Επιπτώσεις στην υγεία
Η επεισοδιακή υπερφαγία δεν είναι ένα αμιγώς ψυχικό φαινόμενο, γιατί έχει σοβαρές σωματικές και επιπτώσεις. Οι άνθρωποι με BED διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για παχυσαρκία, διαβήτη τύπου ΙΙ, υπέρταση και καρδιαγγειακά νοσήματα (Hudson et al., 2007). Επίσης συνδέεται με μεγαλύτερο κίνδυνο για κατάθλιψη, διαταραχές άγχους και κοινωνική απομόνωση.
Θεραπευτικές προσεγγίσεις
Η θεραπεία περιλαμβάνει ψυχοθεραπεία, φαρμακοθεραπεία και αλλαγές στον τρόπο ζωής.
Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT): Είναι αποδεδειγμένα η πιο αποτελεσματική θεραπεία γιατί οποία βοηθάει τους ανθρώπους να αναγνωρίσουν και να αλλάξουν τις σκέψεις και τις συμπεριφορές που οδηγούν σε υπερφαγικά επεισόδια (Fairburn, 2008).
Φαρμακευτική αγωγή: Σε ορισμένες περιπτώσεις, συνταγογραφούνται εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRIs) ή φάρμακα που στοχεύουν το σύστημα ντοπαμίνης, όπως η λισεδεμφεταμίνη (δεν κυκλοφορεί στη χώρα μας), που έχει εγκριθεί για τη θεραπεία της διαταραχής (McElroy et al., 2015).
Διατροφική και συμπεριφορική παρέμβαση: Παράλληλα με τα παραπάνω, η συνεργασία με έναν διαιτολόγο μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να δημιουργήσουν ένα ισορροπημένο διατροφικό πρόγραμμα, ώστε να αποφεύγουν τα επεισόδια υπερφαγίας. Η δε ενσωμάτωση μεγαλύτερης σωματικής δραστηριότητας στην καθημερινότητα έχει αποδειχθεί ότι μειώνει τη συχνότητα των επεισοδίων (Vancampfort et al., 2014).
Η επεισοδιακή υπερφαγία δεν είναι απλώς μια κακή συνήθεια ή έλλειψη αυτοελέγχου, αλλά μια σύνθετη διαταραχή που απαιτεί επαγγελματική αντιμετώπιση. Η κατανόηση των βαθύτερων αιτίων και η αναζήτηση κατάλληλης θεραπείας μπορεί να προσφέρει στους επεισοδιακούς υπερφάγους τη δυνατότητα να ανακτήσουν τον έλεγχο της διατροφικής συμπεριφοράς τους και να βελτιώσουν δραματικά την ποιότητα της ζωής τους.
Βιβλιογραφία
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
Fairburn, C. G. (2008). Cognitive behavior therapy and eating disorders. Guilford Press.
Grilo, C. M., White, M. A., & Masheb, R. M. (2012). DSM-IV psychiatric disorder comorbidity and its correlates in binge eating disorder. International Journal of Eating Disorders, 45(1), 19-27.
Hudson, J. I., Hiripi, E., Pope, H. G., & Kessler, R. C. (2007). The prevalence and correlates of eating disorders in the National Comorbidity Survey Replication. Biological Psychiatry, 61(3), 348-358.
Kessler, R. M., Hutson, P. H., Herman, B. K., & Potenza, M. N. (2016). The neurobiological basis of binge-eating disorder. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 63, 223-238.
McElroy SL, Guerdjikova AI, Mori N, O’Melia AM. Pharmacological management of binge eating disorder: current and emerging treatment options. Ther Clin Risk Manag. 2012;8:219-41.
Vancampfort D, Vanderlinden J, De Hert M, Adámkova M, Skjaerven LH, Catalán-Matamoros D, Lundvik-Gyllensten A, Gómez-Conesa A, Ijntema R, Probst M. A systematic review on physical therapy interventions for patients with binge eating disorder. Disabil Rehabil. 2013;35(26):2191-6.
