Η πρόσφατη σεισμική δραστηριότητα κοντά στη Σαντορίνη και στην Αμοργό — μια περιοχή γεμάτη ιστορική μνήμη και γεωλογική δυναμική — έχει αναζωπυρώσει τους φόβους των κατοίκων. Μολονότι αυτές οι σεισμικές δονήσεις δεν φαίνεται να σχετίζονται άμεσα με την ηφαιστειακή δραστηριότητα του νησιού, η συχνότητά τους και η απρόβλεπτη φύση τους έχουν αφυπνίσει τη συλλογική ανασφάλεια.
Η γη, που λογίζεται σταθερή, θυμίζει ξαφνικά πόσο ρευστή είναι η αίσθηση της ασφάλειας. Για τους κατοίκους, κάθε δόνηση δεν είναι απλώς ένα γεωφυσικό συμβάν, αλλά η υπενθύμιση της ανισορροπίας μεταξύ της ανθρώπινης προσπάθειας και της ανυπέρβλητης δύναμης της φύσης. Για τους κατοίκους της Σαντορίνης, η ανησυχία δεν είναι απλώς μια επίκαιρη αντίδραση, αλλά η ηχώ παλαιότερων τραυμάτων και και η έκφραση μιας βαθύτερης ανασφάλειας: πώς να συμβιώσεις με κάτι που δεν μπορείς να ελέγξεις, να προβλέψεις ή ακόμα και να κατανοήσεις πλήρως;
Οι αόρατες επιπτώσεις των σεισμών
Οι σεισμοί, ως πραγματικά και καταστροφικά φαινόμενα, προκαλούν έντονο άγχος τόσο σε εκείνους που έχουν την εμπειρία παλιότερων ισχυρών δονήσεων όσο και σε εκείνους που αγωνιούν για το ενδεχόμενο ενός μεγάλου σεισμού στο μέλλον. Για αυτό το λόγο, η ζωή σε σεισμογενείς περιοχές ενσωματώνει ένα διαρκή φόβο, που μπορεί να επανέρχεται ακόμα κι όταν δεν υπάρχουν ενεργά φαινόμενα.
Πολλοί άνθρωποι αναφέρουν ότι μετά από έναν σεισμό, ακόμα και αν δεν υπήρξαν σοβαρές ζημιές, νιώθουν μια συνεχή ένταση, ένα αίσθημα επικείμενου κινδύνου – σαν να περιμένουν το επόμενο “χτύπημα”. Μελέτες έχουν δείξει ότι η έκθεση σε σεισμούς αυξάνει τον κίνδυνο εκδήλωσης συμπτωμάτων της διαταραχής μετατραυματικού στρες (PTSD), όπως αϋπνία, εφιάλτες, επαναλαμβανόμενες ενοχλητικές αναμνήσεις ή αποφυγή συγκεκριμένων τόπων ή καταστάσεων που θυμίζουν το γεγονός. Έρευνα που πραγματοποιήθηκε μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1999 στην Τουρκία έδειξε ότι 43% του τοπικού πληθυσμού εμφάνισε συμπτώματα PTSD, ενώ το 31% παρουσίασε μείζονα καταθλιπτική διαταραχή (Başoğlu et al., 2004).
Η δε ψυχολογική έρευνα για τον πιο πρόσφατο σεισμό στη νότια Τουρκία της 6ης Φεβρουαρίου 2023 με μέγεθος 7,8 Ρίχτερ, συνεχίζεται ακόμα αλλά έχει προς ώρας παρόμοια ευρήματα, όπως εξάλλου και οι έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί σε σεισμοπαθείς περιοχές της Ιαπωνίας και της Χιλής. Για παράδειγμα, έρευνα στην Ιαπωνία μετά τον σεισμό του 2011 έδειξε ότι τα ποσοστά PTSD παρέμειναν υψηλά ακόμη και τρία χρόνια μετά την καταστροφή (Yasumura et al., 2014).
Σεισμοφοβία
Για κάποιους ανθρώπους, η ανησυχία για τους σεισμούς παίρνει ακραία μορφή και εξελίσσεται σε συγκεκριμένη φοβία, γνωστή ως σεισμοφοβία. Αυτή η φοβία χαρακτηρίζεται από επίμονη και υπερβολική ανησυχία για τους σεισμούς, ακόμα κι όταν δεν υπάρχει άμεση απειλή. Οι πάσχοντες μπορεί να αποφεύγουν ορισμένα μέρη (όπως κτίρια ή υπόγειους χώρους), να αναζητούν συνεχώς πληροφορίες για τη σεισμική δραστηριότητα – για παράδειγμα στο διαδίκτυο – ή ακόμα και να εμφανίζουν κρίσεις πανικού κάθε φορά που αισθάνονται μια μικρή δόνηση, ακόμα και αν δεν προέρχεται από σεισμό.
Παρά τη διάχυτη εντύπωση ότι οι πληθυσμοί σεισμογενών περιοχών συνηθίζουν τη ζωή με τους σεισμούς, μια έρευνα που διεξήχθη στην Ιαπωνία έδειξε ότι περίπου το 10% των κατοίκων παρουσιάζει συμπτώματα που συνάδουν με σεισμοφοβία (Ohta et al., 2018). Η σεισμοφοβία μπορεί να είναι ιδιαίτερα έντονη σε παιδιά και ηλικιωμένους, καθώς και σε ανθρώπους που έχουν βιώσει προηγούμενες τραυματικές εμπειρίες από σεισμούς.
Το φαινόμενο επιτείνεται από την επιπόπλαιη λειτουργία ορισμένων ΜΜΕ όταν εκδηλώνεται σεισμική δραστηριότητα. Η ενημέρωση μπορεί να είναι είτε εργαλείο ηρεμίας είτε πηγή πανικού. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν την τάση να εστιάζουν στο δραματικό στοιχείο των γεγονότων, συχνά διογκώνοντας τον κίνδυνο ή κάνοντας εικασίες που δεν στηρίζονται σε επιστημονικά δεδομένα. Αυτή η καταστροφολογία (disaster sensationalism) συμβάλλει στο συλλογικό άγχος, δημιουργώντας ένα φαύλο κύκλο φόβου, παραπληροφόρησης και άκριτης υιοθέτησης σεναρίων καταστροφής.
Η έντονη σεισμική δραστηριότητα στην ευρύτερη περιοχή της Σαντορίνης και της Αμοργού είναι ένα καλό παράδειγμα. Παρότι οι σεισμολόγοι διευκρινίζουν ότι πρόκειται για τεκτονικούς σεισμούς που δεν σχετίζονται με την ηφαιστειακή δραστηριότητα του νησιού, αρκετά μέσα ενημέρωσης βιάστηκαν να συνδέσουν το φαινόμενο με μια πιθανή αφύπνιση των ηφαιστείων της περιοχής. Αυτή η εσκεμμένη διασύνδεση, που δεν βασίζεται στην επιστημονική τεκμηρίωση, επιτείνει τον πανικό των κατοίκων και των επισκεπτών του νησιού.
οι υπερβολικές ή παραπλανητικές αναφορές στα μέσα ενημέρωσης ενισχύουν την αγχώδη αντίδραση του κοινού
Μελέτες έχουν δείξει ότι οι υπερβολικές ή παραπλανητικές αναφορές στα μέσα ενημέρωσης ενισχύουν την αγχώδη αντίδραση του κοινού για τις φυσικές καταστροφές. Έρευνα που πραγματοποιήθηκε μετά τον σεισμό του 2011 στην Ιαπωνία έδειξε ότι η υπερβολική κάλυψη των επιπτώσεων του τσουνάμι στη Φουκοσίμα στα ΜΜΕ συνέβαλε στην αύξηση των επιπέδων άγχους και μετατραυματικού στρες στον πληθυσμό (Ohnuma A et al., 2023). Αντίστοιχα, μετά τον σεισμό της Λ’ Άκουιλα στην Ιταλία το 2009, η συνεχής προβολή εικόνων καταστροφής στα ΜΜΕ σχετίστηκε με αυξημένα συμπτώματα κατάθλιψης στους κατοίκους της περιοχής (Pfefferbaum et al., 2014).
Ασφαλώς, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι ο φόβος για τους σεισμούς δεν είναι αδικαιολόγητος. Οι σεισμοί είναι πραγματικοί κίνδυνοι, και η φυσική μας αντίδραση είναι ένας μηχανισμός επιβίωσης που μας προετοιμάζει να ανταποκριθούμε σε επικίνδυνες καταστάσεις. Για αυτό το λόγο, η αντιμετώπιση της σεισμοφοβίας δεν απαιτεί την εξάλειψη της ανησυχίας, που άλλωστε είναι προστατευτική, αλλά την αποφυγή του παραλυτικού φόβου που επηρεάζει την καθημερινότητα. Ο καλύτερος σύμμαχος σε αυτή την προσπάθεια είναι η η γνώση.
- Εκπαίδευση και προετοιμασία: Η κατάρτιση στα μέτρα προστασίας και η συστηματική άσκηση του πληθυσμού στα σχέδια έκτακτης ανάγκης μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά. Επιτρέπουν την αίσθηση ότι ένας άνθρωπος διατηρεί τον έλεγχο και δεν είναι εντελώς αδύναμος απέναντι στα φαινόμενα. Αυτό ελαττώνει την αβεβαιότητα και το άγχος.
- Ενημέρωση από αξιόπιστες πηγές: Επιστημονικοί φορείς, όπως τα σεισμολογικά ινστιτούτα και τα πανεπιστημιακά κέντρα, παρέχουν ψύχραιμες και τεκμηριωμένες αναλύσεις. Σε περιόδους έντονης σεισμικής δραστηριότητας, είναι προτιμότερο να παρακολουθούμε επίσημες ανακοινώσεις παρά να βασιζόμαστε σε πρωτοσέλιδα που στοχεύουν στην πρόκληση εντυπώσεων, στα κλικ και στην τηλεθέαση. Δυστυχώς, δεν είναι όλες οι ειδήσεις εξίσου αξιόπιστες. Εάν ένα δημοσίευμα ακούγεται υπερβολικά καταστροφικό ή δεν περιέχει αναφορές σε επιστημονικές πηγές, είναι πιθανό να μην αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα.
- Φιλτράρισμα της πληροφορίας στα κοινωνικά δίκτυα: Τα social media αποτελούν έναν χώρο όπου η παραπληροφόρηση διαδίδεται με μεγάλη ταχύτητα. Πριν αναπαραγάγουμε ή πιστέψουμε μια είδηση, είναι χρήσιμο να ελέγχουμε την εγκυρότητά της.
- Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT): Σε περιπτώσεις έντονης σεισμοφοβίας, η CBT έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματική, καθώς βοηθά στην αναγνώριση και τροποποίηση των δυσλειτουργικών σκέψεων που συνδέονται με τους σεισμούς (Carpenter JK et al., 2018).
- Τεχνικές χαλάρωσης: Η εξάσκηση στη διαφραγματική αναπνοή, στον διαλογισμό και στις τεχνικές ενσυνειδητότητας (mindfulness) μπορούν να μειώσουν τις σωματικές αντιδράσεις του στρες.
- Συζήτηση και ψυχολογική υποστήριξη: Η εμπειρία που μοιράζεται μέσω της συζήτησης με φίλους, την οικογένεια ή τους ειδικούς της ψυχικής υγείας βοηθά στη μείωση του συναισθήματος της απομόνωσης.
Οι σεισμοί μπορεί να είναι απρόβλεπτοι, αλλά η αντίδρασή μας απέναντί τους δεν χρειάζεται να είναι ανεξέλεγκτη. Ο φόβος μπορεί να γίνει κινητήριος δύναμη για καλύτερη προετοιμασία, αλλά η αντιμετώπιση της σεισμοφοβίας μπορεί να βελτιώσει σημαντικά την ποιότητα ζωής όσων ζουν σε σεισμογενείς περιοχές.
Βιβλιογραφία
- Başoğlu, M., Salcioğlu, E., & Livanou, M. (2004). A study of the validity of posttraumatic stress disorder and major depression as distinct constructs in the context of earthquake trauma. Journal of Nervous and Mental Disease, 192(3), 200-209.
- Carpenter JK, Andrews LA, Witcraft SM, Powers MB, Smits JAJ, Hofmann SG. Cognitive behavioral therapy for anxiety and related disorders: A meta-analysis of randomized placebo-controlled trials. Depress Anxiety. 2018 Jun;35(6):502-514.
- Niitsu T, Takaoka K, Uemura S, Kono A, Saito A, Kawakami N, Nakazato M, Shimizu E. The psychological impact of a dual-disaster caused by earthquakes and radioactive contamination in Ichinoseki after the Great East Japan Earthquake. BMC Res Notes. 2014 May 20;7:307.
- Ohnuma A, Narita Z, Tachimori H, Sumiyoshi T, Shirama A, Kan C, Kamio Y, Kim Y. Associations between media exposure and mental health among children and parents after the Great East Japan Earthquake. Eur J Psychotraumatol. 2023;14(1):2163127.
- Pfefferbaum, B., Newman, E., Nelson, S. D., Nitiéma, P., Pfefferbaum, R. L., & Rahman, A. (2014). Disaster media coverage and psychological outcomes: Descriptive findings in the extant research. Current Psychiatry Reports, 16(9), 464.
- Yasumura, S., Hosoya, M., Yamashita, S., Kamiya, K., Abe, M., Akashi, M., … & Ohto, H. (2014). Study protocol for the Fukushima Health Management Survey. Journal of Epidemiology, 22(5), 375-383.
