Καθώς πλησιάζει η Ανάσταση, η ψυχή των ανθρώπων στρέφεται ξανά σε ένα από τα βαθύτερα και πιο οικουμενικά ερωτήματα: υπάρχει κάτι πέρα από τον θάνατο; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα δεν απασχολεί μόνο τη θεολογία· αποτελεί αντικείμενο και της ψυχιατρικής, της υπαρξιακής φιλοσοφίας, της νευροεπιστήμης και της ψυχολογίας. Η ιδέα της ζωής μετά θάνατον – είτε σημαίνει τη μετάβαση στον παράδεισο, την επανένωση, είτε απλά τη συνέχεια της ψυχής μετά το βιολογικό τέλος – δεν αφορά απλά στο νόημα της μεταθανάτιας κατάστασης· αγγίζει άμεσα το πώς ζούμε τη ζωή μας στο εδώ και τώρα.
Ο άνθρωπος – όπως κατέδειξε ο Viktor Frankl στο κλασικό έργο του Man’s Search for Meaning -, δεν αντέχει το υπαρξιακό κενό. Χρειάζεται ένα “γιατί”, προκειμένου να υπομείνει το “πώς” της ύπαρξής του. Η πίστη στη συνέχιση της ζωής, όπως τη συμβολίζει η Ανάσταση, προσδιορίζει ακριβώς αυτό το βαθύ υπαρξιακό “γιατί”. Ο θάνατος παύει να είναι το απόλυτο τέλος· μετατρέπεται σε πέρασμα. Η ύπαρξη αποκτά διαστάσεις που υπερβαίνουν το χρόνο και τη φυσική φθορά. Αυτή η προσδοκία δεν συνιστά φυγή από την πραγματικότητα, όπως θα έσπευδαν να πουν κάποιοι· είναι το αντίθετο: μια βαθύτερη ενατένιση της πραγματικότητας, με τα μάτια στραμμένα όχι μόνο προς τα κάτω, στη γη, αλλά και προς τα πάνω, προς εκείνο που δεν είναι ακόμη, αλλά που θα μπορούσε να είναι.
Από ψυχιατρικής άποψης, η αληθινή πίστη σε μια ζωή μετά θάνατον προσφέρει εντυπωσιακά ψυχικά οφέλη. Σε έρευνες που εξετάζουν τη σχέση μεταξύ θρησκευτικής πίστης και ψυχικής υγείας, η πνευματικότητα και η ελπίδα για μεταθανάτια ζωή συνδέονται με χαμηλότερα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης, αυξημένη ψυχική ανθεκτικότητα και μεγαλύτερη αποδοχή του τέλους της ζωής (Vail et al., 2010). Όταν ο θάνατος δεν εκλαμβάνεται ως απώλεια του «είναι», αλλά ως επιστροφή, μετάβαση ή ένωση με το Θείο, τότε αποφορτίζεται από τον τρόμο της ανυπαρξίας.
το άγνωστο δεν είναι ψεύδος· είναι απλώς άγνωστο
Ταυτόχρονα, όμως, η επιστήμη στέκεται με ειλικρίνεια απέναντι στο άγνωστο. Δεν μπορούμε να επικυρώσουμε ούτε να απορρίψουμε τη μεταθανάτια ζωή. Οι σύγχρονες νευροεπιστήμες δείχνουν ότι το βίωμα του ίδιου του θανάτου – όσο οξύμωρο και αν ακούγεται – σχετίζεται με νευροβιολογικές διαδικασίες που μπορούν να εξηγήσουν τις “επιθανάτιες εμπειρίες” (near-death experiences), χωρίς όμως να αποκλείουν κατηγορηματικά το ενδεχόμενο μιας συνείδησης που συνεχίζεται με τρόπους που ακόμη δεν κατανοούμε (Mobbs & Watt, 2011). Το να διαχωρίσουμε τη μεταφυσική ελπίδα από την επιστημονική ερμηνεία δεν αποτελεί απόρριψη, αλλά την επίγνωση με σεβασμό στην πίστη των ανθρώπων ότι το άγνωστο δεν είναι ψεύδος· είναι απλώς άγνωστο.
H ανάσταση αφορά στο παρόν
Η ανάγκη του ανθρώπου να πιστέψει πως υπάρχει κάτι μετά την επίγεια ζωή δεν πηγάζει μόνο από τον φόβο του τέλους· προέρχεται από τη βαθύτερη επιθυμία να αισθανθεί πως η ζωή του έχει συνέχεια, νόημα και αφήνει ίχνος. Η προσδοκία της Ανάστασης, σε κάθε της μορφή – χριστιανική, φιλοσοφική, υπαρξιακή – λειτουργεί εδώ σαν ψυχικό αντιστάθμισμα απέναντι στο πεπερασμένο και στη φθαρτότητα. Είναι μια ενστικτώδης, ποιητική απάντηση στην εμπειρία της απώλειας. Και ίσως ακριβώς σε αυτό να βρίσκεται η μεγαλύτερη της αξία: όχι στο τι αποκαλύπτει για το μετά, αλλά σε εκείνο που δημιουργεί μέσα στο παρόν.
Καθώς το φως της Ανάστασης επιστρέφει, δεν είναι απαραίτητο να συμμερίζεται κανείς κυριολεκτικά την πίστη στο θαύμα για να νιώσει τη δύναμη που ασκεί. Η ελπίδα για μια συνέχεια – όχι μόνο της ζωής, αλλά και της αγάπης, της σύνδεσης και της σημασίας- είναι κάτι που αφορά όλους. Και σε αυτήν την ελπίδα εντοπίζεται μια από τις βαθύτερες πηγές έμπνευσης και δύναμης της ανθρώπινης ψυχής.
Καλή Ανάσταση
Βιβλιογραφία
Frankl, V. E. (2006). Man’s Search for Meaning. Beacon Press. (Πρωτότυπη έκδοση: 1946)
Mobbs, D., & Watt, C. (2011). There is nothing paranormal about near-death experiences: How neuroscience can explain seeing bright lights, meeting the dead, or being convinced you are one of them. Trends in Cognitive Sciences, 15(10), 447–449.
Vail, K. E., Rothschild, Z. K., Weise, D. R., Solomon, S., Pyszczynski, T., & Greenberg, J. (2010). A terror management analysis of the psychological functions of religion. Personality and Social Psychology Review, 14(1), 84–94.
