Βρισκόμαστε πάλι σε εκείνη την εποχή του χρόνου που οι λέξεις «άγχος», «πίεση», «διάβασμα» και «πανελλήνιες» γεμίζουν τις κουβέντες στα σπίτια, στα διαλείμματα των σχολείων, ακόμα και στα όνειρα πολλών εφήβων και των γονιών τους. Η περίοδος των τελικών εξετάσεων – είτε πρόκειται για τις πανελλαδικές είτε για τις εσωτερικές σχολικές εξετάσεις – έχει ένα ιδιαίτερο βάρος. Κουβαλάει προσδοκίες, φόβους, ελπίδες, κόπωση και πολύ συχνά μοναξιά. Ας μιλήσουμε, λοιπόν, για το πώς μπορούμε να σταθούμε δίπλα σε αυτά τα παιδιά που διαγωνίζονται – και πώς μπορούμε να φροντίσουμε και τους εαυτούς μας μέσα σε όλο αυτό.
Οι γονείς, χωρίς να το συνειδητοποιούν, μεταφέρουν συχνά στους εφήβους το δικό τους άγχος. Το βλέμμα τους γίνεται αυστηρό, η ένταση της φωνής τους ανεβαίνει λίγο πιο πολύ, η λέξη «διάβασες;» ακούγεται σαν ρολόι που χτυπάει κάθε απόγευμα. Οι προθέσεις είναι καλές – θέλουν το παιδί τους να πετύχει, να μη χάσει ευκαιρίες και να τα καταφέρει.
Η ψυχολογική πίεση των εξετάσεων δεν είναι απλώς μια φυσιολογική ενόχληση· έχει πραγματικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία. Έρευνες δείχνουν πως τα υψηλά επίπεδα άγχους κατά την προετοιμασία για τις εξετάσεις σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καταθλιπτικών συμπτωμάτων, διαταραχών ύπνου και ψυχοσωματικών ενοχλημάτων (Putwain & Daly, 2013). Τα παιδιά που νιώθουν ότι το μέλλον τους εξαρτάται αποκλειστικά από τις εξετάσεις είναι περισσότερο ευάλωτα στο να χάσουν την αίσθηση του εαυτού τους και να αρχίσουν να βλέπουν την αποτυχία ως προσωπική καταδίκη.
Η φράση «μην αγχώνεσαι» δεν βοηθάει, γιατί δεν αποδομεί το άγχος.
Τι μπορεί να κάνει ένας γονιός, λοιπόν, όταν βλέπει το παιδί του να παλεύει; Μπορεί να ακούσει – όχι για να δώσει λύσεις ή για να διορθώσει, αλλά για να καταλάβει. Να δώσει χώρο στο παιδί να μιλήσει για τους φόβους του χωρίς να σπεύσει να τους ακυρώσει. Η φράση «μην αγχώνεσαι» δεν βοηθάει, γιατί δεν αποδομεί το άγχος. Αντίθετα, μπορεί να δημιουργήσει ενοχές. Πολύ πιο ουσιαστικό είναι να πούμε «σε βλέπω που δυσκολεύεσαι, και είμαι εδώ για σένα ό,τι κι αν γίνει».
Και τα παιδιά, από την πλευρά τους, χρειάζονται να θυμούνται πως δεν είναι μόνα τους. Το να διαβάζει κανείς με προσήλωση δεν σημαίνει πως πρέπει να στερηθεί κάθε χαρά. Μικρές δόσεις ευχαρίστησης μέσα στην ημέρα – ένας περίπατος, μια ταινία, λίγη μουσική – ενισχύουν τη γνωστική απόδοση και μειώνουν το αίσθημα εξάντλησης (Regehr, Glancy, & Pitts, 2013). Το σώμα και ο νους δεν είναι ανεξάρτητα το ένα από το άλλο. Όταν το σώμα φθείρεται, η σκέψη θολώνει. Και όταν η σκέψη πνίγεται στο άγχος, το σώμα το δείχνει: πονοκέφαλοι, αϋπνία, δυσκολία στη συγκέντρωση.
Κάθε παιδί έχει το δικό του ρυθμό, και δεν ωφελεί να συγκρίνεται με άλλα.
Κάθε παιδί έχει το δικό του ρυθμό, και δεν ωφελεί να συγκρίνεται με άλλα. Ούτε οι γονείς μεταξύ τους, ούτε οι έφηβοι μεταξύ τους. Ο καθένας κουβαλάει τη δική του ιστορία, τις δικές του αντοχές, τις δικές του ανάγκες. Δεν υπάρχουν μόνο οι επιτυχημένοι και οι αποτυχημένοι. Υπάρχουν όμως τα παιδιά που άντεξαν, που πάλεψαν, που βρήκαν τη δύναμη να συνεχίσουν. Και αυτό αξίζει τον μεγαλύτερο σεβασμό.
Αν πρέπει να κρατήσουμε κάτι αυτές τις μέρες, ας είναι η φράση: «είμαι εδώ για σένα, όχι για το αποτέλεσμα». Γιατί αυτό που μένει, στο τέλος της χρονιάς, δεν είναι οι βαθμοί αλλά οι σχέσεις που αντέχουν. Η εμπιστοσύνη, η στοργή, η αίσθηση ότι δεν χρειάζεται να είμαι τέλειος για να με αγαπούν.
Για τους γονείς: Πώς να στηρίξετε χωρίς να ασκείτε πίεση
Αν ο γονιός θέλει να βοηθήσει πραγματικά, το πρώτο που χρειάζεται να κάνει, λοιπόν, είναι να ρυθμίσει το δικό του άγχος. Τα παιδιά, ειδικά οι έφηβοι, έχουν εξαιρετικά ευαίσθητους “ανιχνευτές” για τη συναισθηματική ένταση μέσα στο σπίτι. Αν νιώθουν πως φέρουν όχι μόνο το δικό τους άγχος αλλά και των γονιών τους, το βάρος διπλασιάζεται.
Χρειάζεται να δώσετε χώρο. Αυτό δεν σημαίνει αποστασιοποίηση, αλλά αντίθετα μια συνειδητή παρουσία χωρίς κριτική. Ρωτήστε: «Θέλεις βοήθεια να οργανώσεις το διάβασμα σου ή προτιμάς να τα διαχειριστείς μόνος σου;» Δείχνετε έτσι σεβασμό και εμπιστοσύνη, όχι έλεγχο.
Ενθαρρύνετε τα διαλείμματα. Κάθε 45-50 λεπτά μελέτης, ενδείκνυται ένα διάλειμμα 10 λεπτών. Μπορεί να ακούγεται απλό, αλλά επιστημονικά έχει φανεί πως η διαλείπουσα εργασία αυξάνει την απόδοση και μειώνει την κόπωση (Jha, Morrison, Parker, & Stanley, 2017).
Δώστε αξία σε κάθε προσπάθεια, όχι μόνο στο αποτέλεσμα. Πείτε: «Είμαι περήφανος που προσπαθείς» και όχι «θα είμαι περήφανος αν πετύχεις». Οι λέξεις έχουν βάρος. Και το παιδί θα τις κουβαλήσει μέσα του για πολύ καιρό.
Και κυρίως, φροντίστε τον εαυτό σας. Ένας ήρεμος, ψύχραιμος γονιός, ακόμα και μέσα στην αβεβαιότητα, γίνεται αγκυροβόλιο. Το παιδί βλέπει στο βλέμμα σας ότι δεν χρειάζεται να σωθεί – απλώς να πορευτεί.
Για τα παιδιά: Πώς να διαβάζετε χωρίς να λυγίζετε
Το διάβασμα δεν χρειάζεται να γίνεται μαραθώνιος χωρίς τέλος. Ούτε πρέπει να σας στερεί κάθε τι άλλο που σας ικανοποιεί. Ο καλύτερος τρόπος για να «αντέξετε» την προετοιμασία είναι να εντάξετε ισορροπία στην καθημερινότητα. Βάλτε στόχους μικρούς και εφικτούς. Μην ανοίγετε όλα τα βιβλία μαζί και μην προσπαθείτε να τα διαβάσετε όλα μέσα σε μία μέρα, για παράδειγμα όταν κάνετε επανάληψη. Το μυαλό χρειάζεται σαφή όρια. Σήμερα ένα κεφάλαιο, αύριο ένα διαγώνισμα, μετά από ένα διάλειμμα με φίλους ή μουσική.
Η σωματική άσκηση είναι σύμμαχος, όχι πολυτέλεια. Έστω και 20 λεπτά περπάτημα κάθε μέρα έξω από το σπίτι μπορούν να μειώσει σημαντικά το άγχος και να ενισχύσουν τη μνήμη και τη συγκέντρωση (Hillman et al., 2008). Ο εγκέφαλος δουλεύει καλύτερα όταν το σώμα κινείται.
Κρατήστε επαφή με φίλους που σας καταλαβαίνουν. Μη βλέπετε τους άλλους μόνο σαν ανταγωνιστές. Η αίσθηση ότι «είμαστε μαζί σε αυτό» μειώνει τη μοναξιά και τονώνει την αντοχή. Μοιραστείτε την πίεση, μοιραστείτε και το χιούμορ. Ναι, μπορείτε να γελάτε αυτές τις μέρες. Δεν είναι προδοσία. Είναι οξυγόνο.
Και τέλος, θυμηθείτε: οι πανελλήνιες, όσο σημαντικές κι αν είναι, δεν ορίζουν την αξία σας. Δεν αποδεικνύουν ποιος είστε, ούτε το τι μπορείτε να γίνετε. Υπάρχουν πολλοί δρόμοι προς την ωριμότητα, την επιτυχία και τη χαρά – και κανένας τους δεν περνάει αποκλειστικά από μια κόλλα χαρτί.
Αν αντιμετωπίζετε ιδιαίτερο stress, μη διστάσετε να απευθυνθείτε στο ιατρείο μας για εξατομικευμένες συμβουλές.
Βιβλιογραφία
Hillman, C. H., Erickson, K. I., & Kramer, A. F. (2008). Be smart, exercise your heart: exercise effects on brain and cognition. Nature Reviews Neuroscience, 9(1), 58–65.
Jha, A. P., Morrison, A. B., Parker, S. C., & Stanley, E. A. (2017). Practice is protective: Mindfulness training promotes cognitive resilience in high-stress cohorts. Mindfulness, 8, 46–58.
Putwain, D. W., & Daly, A. L. (2013). Test anxiety prevalence and gender differences in a sample of English secondary school students. Educational Studies, 39(2), 178–195.
Regehr, C., Glancy, D., & Pitts, A. (2013). Interventions to reduce stress in university students: A review and meta-analysis. Journal of Affective Disorders, 148(1), 1–11.
