Πρόσφατα ερευνητές του Πανεπιστημίου Harvard σε συνεργασία με το Rush Alzheimer’s Disease Center στο Σικάγο παρουσίασαν ευρήματα που δείχνουν ότι η έλλειψη λιθίου στον εγκέφαλο σχετίζεται άμεσα με την εμφάνιση της νόσου Alzheimer.
Τι είναι το λίθιο
Το λίθιο είναι ένα φυσικό μέταλλο, το ελαφρύτερο όλων των μετάλλων, που υπάρχει σε μικρές ποσότητες στη γη, στο νερό και σε ορισμένα τρόφιμα. Στην ιατρική χρησιμοποιείται εδώ και δεκαετίες ως φάρμακο για τη σταθεροποίηση της διάθεσης, ιδιαίτερα στη διπολική διαταραχή και στην ανθεκτική κατάθλιψη. Η δράση του στον εγκέφαλο σχετίζεται με πολύπλοκες βιοχημικές διεργασίες που επηρεάζουν τους νευροδιαβιβαστές, την πλαστικότητα των νευρώνων και την κυτταρική επιβίωση. Αυτό, όμως, που δεν είχε αποσαφηνιστεί μέχρι σήμερα ήταν ο ρόλος του στην υγεία των νευρικών κυττάρων και στη διαδικασία της μνήμης.
Συχνά το κοινό συγχέει το φαρμακευτικό λίθιο με το λίθιο που γνωρίζουμε από τις μπαταρίες λιθίου. Στην πραγματικότητα πρόκειται για το ίδιο χημικό στοιχείο, όμως η χρήση και η μορφή του διαφέρουν ριζικά: στις μπαταρίες το λίθιο αξιοποιείται ως μέσο αποθήκευσης ενέργειας λόγω της χημικής του σταθερότητας και της ικανότητάς του να φορτίζεται και να εκφορτίζεται, ενώ στη φαρμακολογία χορηγείται σε εξαιρετικά μικρές, ελεγχόμενες δόσεις με στόχο τη ρύθμιση της εγκεφαλικής λειτουργίας. Οι ποσότητες που περιέχονται στις μπαταρίες είναι τοξικές και ακατάλληλες για ανθρώπινη κατανάλωση· συνεπώς η ιατρική χρήση δεν έχει καμία πρακτική σχέση με τη βιομηχανική εφαρμογή του στοιχείου.
Το εργαστήριο του καθηγητή Bruce Yankner ανέλαβε την ανάλυση δειγμάτων εγκεφάλου και αίματος από ανθρώπους σε διαφορετικά στάδια γνωσιακής λειτουργίας, ενώ το Rush Project παρείχε πολύτιμα δεδομένα από ανθρώπους με υγιή γνωσιακή κατάσταση, ήπια γνωστική εξασθένηση και πλήρως ανεπτυγμένη άνοια Alzheimer.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, τα επίπεδα λιθίου σε ασθενείς με Alzheimer είναι σημαντικά μειωμένα σε σχέση με υγιείς εγκεφάλους. Αυτή η έλλειψη δεν φαίνεται να είναι απλώς ένα δευτερογενές φαινόμενο, αλλά πιθανότατα αποτελεί κρίσιμο παράγοντα επιτάχυνσης των νευροεκφυλιστικών αλλαγών.
η χορήγηση λιθίου, ειδικά υπό τη μορφή οροτικού λιθίου, οδήγησε σε βελτίωση και σε ορισμένες περιπτώσεις σε πλήρη αποκατάσταση της γνωστικής λειτουργίας.
Σε πειραματικά μοντέλα με ποντίκια, η τεχνητή μείωση του λιθίου στον εγκέφαλο οδήγησε πράγματι σε συμπτώματα και βιολογικές ενδείξεις παρόμοιες με εκείνες της νόσου Alzheimer. Αντίστροφα, η χορήγηση λιθίου, ειδικά υπό τη μορφή οροτικού λιθίου, οδήγησε σε βελτίωση και σε ορισμένες περιπτώσεις σε πλήρη αποκατάσταση της γνωστικής λειτουργίας.
Η σημασία αυτών των ευρημάτων είναι μεγάλη. Αν επιβεβαιωθούν σε κλινικές δοκιμές με ανθρώπους, ανοίγεται η δυνατότητα να μετράμε τα επίπεδα λιθίου στον εγκέφαλο ως βιοδείκτη κινδύνου για την Alzheimer, με τον τρόπο που μετράμε τη χοληστερόλη για την πρόληψη καρδιαγγειακών νοσημάτων. Ακόμη, η θεραπευτική χορήγηση λιθίου σε χαμηλές δόσεις θα μπορούσε να αποτελέσει μια πολύ προσιτή και ασφαλή μέθοδο πρόληψης ή ακόμα και αντιστροφής των πρώιμων σταδίων της νόσου.
Ωστόσο, χρειάζεται προσοχή. Το λίθιο είναι φάρμακο με στενό θεραπευτικό εύρος, και η χρόνια λήψη του μπορεί να προκαλέσει σοβαρές παρενέργειες, κυρίως στους νεφρούς και στον θυρεοειδή. Οι μελλοντικές κλινικές μελέτες θα χρειαστεί να διερευνήσουν με ακρίβεια ποια μορφή λιθίου, σε ποιες δόσεις και με ποια συχνότητα μπορεί να είναι ασφαλής και αποτελεσματική για την πρόληψη ή την αντιμετώπιση της νόσου Alzheimer.
Ως ψυχίατρος, βλέπω σε αυτή την ανακάλυψη μια μεγάλη ελπίδα αλλά και μια σημαντική υπενθύμιση. Η βιολογία του εγκεφάλου είναι πολύπλοκη και στοιχεία που θεωρούμε «δευτερεύοντα» μπορεί να αποδειχθούν καθοριστικά για την υγεία. Η νόσος Αλτσχάιμερ παραμένει μέχρι σήμερα μια από τις πιο δύσκολα αντιμετωπίσιμες νευροεκφυλιστικές διαταραχές. Επειδή οι βλάβες στον εγκέφαλο ξεκινούν δεκαετίες πριν την εμφάνιση των συμπτωμάτων, η διάγνωσή της γίνεται αργά, ενώ οι διαθέσιμες θεραπείες περιορίζονται κυρίως στη διαχείριση των συμπτωμάτων χωρίς ουσιαστική αναστολή της πορείας της νόσου.
Η σύνδεση ανάμεσα στο λίθιο και την άνοια Αλτσχάιμερ δημιουργεί έναν νέο και πολύ υποσχόμενο δρόμο που θα εξερευνήσουμε, αλλά θα χρειαστεί λίγος χρόνος, επιστημονική επιβεβαίωση και μεγάλη προσοχή πριν περάσουμε σε πρακτικές εφαρμογές.
Βιβλιογραφία
Aron, L., Ngian, Z.K., Qiu, C. et al. Lithium deficiency and the onset of Alzheimer’s disease. Nature (2025).
