Σε έναν κόσμο όπου η τεχνητή νοημοσύνη (εφαρμογές τύπου ChatGPT) μπαίνει βίαια στην καθημερινή μας ζωή, έρχεται μια έρευνα – πρώιμη αλλά εμβληματική – η οποία αναδεικνύει την αθέατη επίδραση επιλογών μας που, με την πρώτη ματιά, μοιάζουν “βοηθητικές”. Ερευνητές από το MIT Media Lab, με επικεφαλής την ερευνήτρια Nataliya Kosmyna, διεξήγαγαν ένα τετράμηνο πείραμα, στο οποίο 54 συμμετέχοντες, ηλικίας 18 έως 39 ετών, κλήθηκαν να συμπληρώσουν Scholastic Assessment Tests (SAT) – ένα είδος σύντομης γραπτής έκθεσης που χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση της κριτικής σκέψης, της ικανότητας κατανόησης επιχειρημάτων και της συνοχής στη γραφή. Ο καθένας από τους συμμετέχοντες τοποθετήθηκε σε μια από τρεις ομάδες: μία που χρησιμοποιούσε μόνο το μυαλό («brain‑only»), μία που ζητούσε βοήθεια από την αναζήτηση Google και μία που βασιζόταν στο ChatGPT.
Οι συμμετέχοντες φορούσαν ηλεκτρόδια εγκεφαλογραφήματος (ΗΕΓ) που κατέγραφαν τη νευρωνική δραστηριότητα. Αποκαλύφθηκε ότι ενώ όσοι βασίστηκαν στον εαυτό τους εμφάνισαν υψηλά επίπεδα συνδεσιμότητας ανάμεσα σε περιοχές του εγκεφάλου οι οποίες σχετίζονται με τη δημιουργικότητα, τη μνήμη και την κατανόηση, η ομάδα που χρησιμοποίησε Google βρέθηκε σε ενδιάμεσο επίπεδο και η ομάδα του ChatGPT παρουσίασε τη χαμηλότερη εγκεφαλική διέγερση, μαζί με μειωμένη εκτελεστική λειτουργία και προβληματική μνήμη.
Καθώς οι συνεδρίες προχωρούσαν, όλοι παρατηρούσαν μια ξέφρενη στροφή: οι χρήστες του ChatGPT άρχισαν να αντιγράφουν έτοιμα κομμάτια κειμένου και η μνήμη τους δεν ήταν πλέον ικανή να ανακαλέσει όσα μόλις είχαν γράψει. Περισσότεροι από 83% απέτυχαν να θυμηθούν το κείμενο, λίγα λεπτά μετά τη συγγραφή του Αντίθετα, μόνο ένα μικρό ποσοστό, κοντά στο 11%, εκείνων που βασίστηκαν αποκλειστικά στο μυαλό τους αντιμετώπισε παρόμοιες δυσκολίες. Αυτά τα δεδομένα υποδεικνύουν ένα είδος… «γνωστικής αδράνειας».
Η ερευνήτρια πίσω από την έρευνα, Nataliya Kosmyna, δήλωσε ότι οι μηχανισμοί μάθησης – ιδιαίτερα σε αναπτυσσόμενα μυαλά – απειλούνται πολλαπλάσια, και υπογράμμισε την ανάγκη πολιτικών και εκπαιδευτικής καθοδήγησης πριν εισχωρήσει και εξαπλωθεί η τεχνητή νοημοσύνη σε όλο το εύρος της εκπαίδευσης, από τα μικρά παιδιά μέχρι τους εφήβους.
Ένα ακόμη ενδιαφέρον εύρημα σε αυτή την έρευνα είναι ότι όταν δόθηκε στη συνέχεια η δυνατότητα να χρησιμοποιηθεί η AI στην ομάδα που είχε βασιστεί στο μυαλό της, η εγκεφαλική σύνδεση βελτιώθηκε περαιτέρω. Αντίθετα, όταν η ομάδα του ChatGPT κλήθηκε να ξαναγράψει χωρίς αυτό, οι συμμετέχοντες σε αυτήν παρέμειναν σχεδόν «εγκλωβισμένοι» στη γνωστική νωθρότητα. Πρόκειται για ένα οξύμωρο που υπογραμμίζει την αναγκαιότητα χρήσης της τεχνητής νοημοσύνης ως εργαλείου που συμπληρώνει και ενισχύει τη γνωστική προσπάθεια αντί να την εκτοπίζει.
Η ουσία, λοιπόν, είναι ότι η τεχνολογία θα πρέπει να λειτουργεί όχι ως υποκατάστατο νόησης, αλλά ως ερέθισμα για βαθύτερη αναζήτηση, κριτική ανάλυση και πρωτότυπη δημιουργία. Ακριβώς όπως ένας δάσκαλος που δείχνει στον μαθητή τον δρόμο, χωρίς να περπατά στη θέση του.
Χρειάζεται να καταλάβουμε αυτή τη μελέτη ως ένα προειδοποιητικό καμπανάκι: βιαστικές λύσεις που υπόσχονται ευκολία, συχνά επισκιάζουν την ανάπτυξη. Μέχρι η επιστήμη να προσφέρει ασφαλή συμπεράσματα, οφείλουμε να κρατάμε τη σκέψη μας ενεργή, την κριτική μας ικανότητα ισχυρή και τον διάλογο ανοικτό. Το AI μπορεί να είναι σύμμαχος· μα ο φυσικός νους χρειάζεται να μείνει ο πρωταγωνιστής της μάθησης.
Βιβλιογραφία
Lastname, A. A., & Lastname, B. B. (2025). Your brain on ChatGPT: Accumulation of cognitive debt when using an AI assistant for essay writing task. MIT Media Lab. Preprint.
Kosmyna, N. et al. (2025). Your brain on ChatGPT: Accumulation of cognitive debt when using an AI assistant for essay writing task [Preprint]. Time. J. (2025, June 20). This is your brain on ChatGPT. Laptop Mag.
Smith, B. (2025, June 17). ChatGPT May Be Eroding Critical Thinking Skills, According to a New MIT Study. Time.
Educators warn that AI shortcuts are already making kids lazy: ‘Critical thinking and attention spans have been demolished’. (2025, June 25). New York Post.
Using ChatGPT for work? It might make you stupid. (2025, June 18). The Times.
