Η ινομυαλγία, μια χρόνια πάθηση πόνου με συνοδά συμπτώματα όπως κόπωση, διαταραχές ύπνου και γνωστικές δυσλειτουργίες (η γνωστή «ομίχλη του εγκεφάλου»), δεν είναι μόνο ένα σωματικό ζήτημα. Η ψυχική διάσταση των συμπτωμάτων παίζει καθοριστικό ρόλο στην εμπειρία και την εξέλιξη της νόσου.
Σύμφωνα με την ανάλυση 92 μελετών, που καλύπτουν χρονικό εύρος από το 1996 έως το 2024 και περιλαμβάνουν σχεδόν 30.000 ασθενείς από περισσότερες από 20 χώρες, περίπου το 50,8 % των ανθρώπων με ινομυαλγία παρουσιάζουν συμπτώματα κατάθλιψης και περίπου το 46,6 % εκδηλώνουν συμπτώματα άγχους.
Αυτό δεν αποτελεί απλώς στατιστικό παρεύρημα αλλά υπογραμμίζει ότι η ψυχική υγεία και η σωματική δυσφορία αλληλοτροφοδοτούνται σε έναν φαύλο κύκλο: ο πόνος και η κόπωση επιβαρύνουν τη διάθεση, και η κατάθλιψη/άγχος με τη σειρά τους ενισχύουν την αντίληψη του πόνου και δυσκολεύουν τη διαχείρισή του.
Τι είναι η ινομυαλγία
Η ινομυαλγία είναι μια χρόνια διαταραχή του κεντρικού νευρικού συστήματος που χαρακτηρίζεται από διάχυτο μυοσκελετικό πόνο, ευαισθησία σε συγκεκριμένα σημεία του σώματος, επίμονη κόπωση, διαταραχές ύπνου και γνωστικά συμπτώματα όπως δυσκολία συγκέντρωσης και μνήμης.
δυσλειτουργία της επεξεργασίας του πόνου από τον εγκέφαλο και το νωτιαίο μυελό
Παρά την ένταση των συμπτωμάτων, οι εργαστηριακές εξετάσεις και οι απεικονίσεις συνήθως είναι φυσιολογικές, γεγονός που επιτείνει την παρεξήγηση της νόσου τόσο από επαγγελματίες υγείας όσο και από το οικογενειακό ή κοινωνικό περιβάλλον των ασθενών ως “υπερβολές”.
Ο ακριβής μηχανισμός πίσω από την ινομυαλγία παραμένει ασαφής, αλλά η ευρέως αποδεκτή θεωρία αφορά στη δυσλειτουργία της επεξεργασίας του πόνου από τον εγκέφαλο και το νωτιαίο μυελό – μια κατάσταση που οδηγεί σε υπερευαισθησία ακόμα και για μη επώδυνα ερεθίσματα. Αυτή η διαταραχή της κεντρικής νευροεπεξεργασίας του πόνου δημιουργείται από μία διασταύρωση γενετικής προδιάθεσης, νευροβιολογικών δυσλειτουργιών, ψυχολογικών παραμέτρων και περιβαλλοντικών καταπονήσεων.
Έχουν εντοπιστεί πολυμορφισμοί σε γονίδια που ρυθμίζουν τη σεροτονίνη, τη ντοπαμίνη και τη νορεπινεφρίνη, δηλαδή νευροδιαβιβαστές που συμμετέχουν τόσο στη ρύθμιση του πόνου όσο και στη διάθεση. Δεν είναι τυχαίο πως πολλοί ασθενείς με ινομυαλγία έχουν οικογενειακό ιστορικό με συναφείς διαταραχές, όπως σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, κατάθλιψη ή άγχος.
Περιβαλλοντικά ή ψυχοτραυματικά γεγονότα, όπως σωματική ή συναισθηματική κακοποίηση, χρόνιο στρες, σοβαρές λοιμώξεις (π.χ. Epstein-Barr, ιός της γρίπης, ακόμα και COVID-19), ή τραυματισμοί (όπως αυχενικά τραύματα μετά από τροχαία), έχουν συνδεθεί με την εμφάνιση ή την επιδείνωση των συμπτωμάτων της ινομυαλγίας. Αυτά τα γεγονότα δεν “προκαλούν” την ινομυαλγία με την παραδοσιακή έννοια, αλλά φαίνεται ότι ενεργοποιούν τον μηχανισμό υπερδιέγερσης στο νευρικό σύστημα σε εκείνους που είναι ευάλωτοι, πχ. γεεντικά.
Πέρα από αυτά, οι διαταραχές ύπνου, οι ορμονικές ανισορροπίες (όπως η μείωση της αυξητικής ορμόνης ή διαταραχές στον άξονα υποθαλάμου–υπόφυσης–επινεφριδίων), και η χρόνια φλεγμονή χαμηλού βαθμού μπορεί να συνεισφέρουν στη συντήρηση της συμπτωματολογίας, παρότι δεν θεωρούνται κύριες αιτίες.
σώμα και ψυχισμός μπλέκονται άρρηκτα και διαμορφώνουν ένα τοπίο ευαλωτότητας όπου ο πόνος εγκαθίσταται και επιμένει
Η ινομυαλγία λοιπόν δεν είναι μία “ασθένεια του σώματος” ή μία “ασθένεια της ψυχής”, αλλά μια σύνθετη νευροβιολογική κατάσταση, στην οποία σώμα και ψυχισμός μπλέκονται άρρηκτα και διαμορφώνουν ένα τοπίο ευαλωτότητας όπου ο πόνος εγκαθίσταται και επιμένει.
Η θεραπεία της ινομυαλγίας δεν ακολουθεί έναν ενιαίο δρόμο και δεν περιορίζεται στη φαρμακευτική προσέγγιση. Συνήθως απαιτείται ένα πολυπαραγοντικό πλάνο, το οποίο περιλαμβάνει συνδυασμό φαρμάκων (όπως αντικαταθλιπτικά τύπου SNRI ή αντιεπιληπτικά όπως η pregabalin), ψυχοθεραπεία – κυρίως Γνωσιακή Συμπεριφορική ή Διαλεκτική, σωματική προπόνηση με αερόβιες ασκήσεις και ήπια μυϊκή ενδυνάμωση, καθώς και εκπαίδευση του ασθενούς γύρω από τη φύση της νόσου. Στόχος δεν είναι μόνο η ανακούφιση των συμπτωμάτων αλλά και η αποκατάσταση της λειτουργικότητας και της αυτονομίας, μέσα από μια σχέση φροντίδας που δίνει χώρο και στον ψυχισμό του ασθενούς να ανασάνει.
Ηλικία και γεωγραφία
Η ανάλυση των 92 μελετών εξερεύνησε αν τα ποσοστά διαφοροποιούνται ανά ηλικία, φύλο, ήπειρο, αλλά και ανά εργαλείο αξιολόγησης. Τα πιο αξιοσημείωτα ευρήματα είναι τα εξής:
- Υπάρχει τάση μείωσης της επίπτωσης του άγχους όσο αυξάνεται η ηλικία, ενώ αντίθετα η συχνότητα της κατάθλιψης αυξάνεται με την ηλικία, μολονότι αυτές οι τάσεις δεν είναι στατιστικά πολύ σημαντικές.
- Δεν εντοπίζονται σημαντικές διαφορές ανά φύλο (αναλογία γυναικών/ανδρών) ή ανά έτος δημοσίευσης των μελετών που συμπεριλαμβάνονται στην ανάλυση.
- Τα ποσοστά ποίκιλλουν ευρέως ανά χώρα: π.χ. το άγχος κυμαινόταν από 15 % (Κολομβία) έως 84 % (Αίγυπτος), και η κατάθλιψη από 9 % (Φινλανδία) έως 93 % (Κένυα).
- Η αξιολόγηση μέσω αυτοδηλώσεων έδινε υψηλότερα ποσοστά άγχους συγκριτικά με δομημένα διαγνωστικά εργαλεία ή κλινικές συνεντεύξεις (P = 0,003).
- Τα εργαλεία αξιολόγησης επηρεάζουν τα αποτελέσματα: για παράδειγμα, η χρήση της κλίμακας HADS (Hospital Anxiety and Depression Scale) έδινε υψηλότερα ποσοστά κατάθλιψης από άλλα εργαλεία.
Αυτό μας υπενθυμίζει ότι οι διαφορές στη μεθοδολογία δεν είναι «μικρές τεχνικές λεπτομέρειες», αλλά μπορούν να αλλάξουν δραματικά την εικόνα που προκύπτει στις έρευνες.
Περιορισμοί της ανάλυσης
Υπήρξε υψηλή ετερογένεια μεταξύ των συμπεριλαμβανόμενων μελετών, δηλαδή μεγάλες διαφορές στον τρόπο συλλογής δεδομένων, στον πληθυσμό και στα εργαλεία, που καθιστούν την ενοποίηση των αποτελεσμάτων προβληματική.
Η διάγνωση της κατάθλιψης σε ανθρώπους με ινομυαλγία παρουσιάζει μια ειδική δυσκολία: πολλά συμπτώματα της κατάθλιψης (όπως κόπωση, διαταραχές ύπνου, μειωμένη όρεξη) επικάθονται πάνω σε συμπτώματα της ίδιας της ινομυαλγίας. Έτσι, υπάρχει κίνδυνος υπερεκτίμησης της κατάθλιψης όταν δεν διαχωρίζεται προσεκτικά η προέλευση των συμπτωμάτων.
Η γεωγραφική κατανομή των μελετών δεν είναι κατάλληλη για να προβλεφθούν «παγκόσμια» ποσοστά, καθώς πολλές χώρες αντιπροσωπεύονται ελάχιστα ή καθόλου.
Τέλος, η εξάρτηση σε αυτο-αναφορές και ερωτηματολόγια (ιδιαίτερα όταν δεν συνοδεύονται από διαγνωστική συνέντευξη) ενέχει τον κίνδυνο μεροληψίας (π.χ. επίδραση της υποκειμενικής αντίληψης του πόνου ή της διάθεσης).
Επιπτώσεις για την κλινική πράξη
Καθήκον της ψυχιατρικής και της συνολικής διαχείρισης της ινομυαλγίας είναι να αναγνωρίζει τη συχνή συννοσηρότητα κατάθλιψης και άγχους με την ινομυαλγία και να την αντιμετωπίζει ενεργά. Ορισμένες σημαντικές πρακτικές αρχές:
- Πρέπει να γίνεται τακτικός έλεγχος για κατάθλιψη και άγχος στους ασθενείς με ινομυαλγία, όχι μόνο όταν εκδηλώνουν φανερά ψυχικά συμπτώματα, αλλά και ως μέρος της ολοκληρωμένης φροντίδας του πόνου.
- Χρειάζεται να επιλέγονται μέσα αξιολόγησης που διαχωρίζουν όσο περισσότερο γίνεται τα σωματικά συμπτώματα του πόνου από αυτά της ψυχικής διαταραχής.
- Η θεραπεία των συνυπαρχουσών καταθλιπτικών ή αγχώδων διαταραχών μπορεί να έχει πολλαπλά οφέλη: να μειώσει την αντίληψη του πόνου, να βελτιώσει τη συμμόρφωση σε φυσιοθεραπευτικές παρεμβάσεις ή τη σωματική άσκηση, και να ενισχύσει την ποιότητα ζωής.
- Η καλλιέργεια ψυχοεκπαιδευτικών προσεγγίσεων, όπως η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία για τον χρόνιο πόνο, μπορεί να στοχεύσει τόσο τη διάθεση όσο και τις στρατηγικές διαχείρισης πόνου.
- Όταν θεραπεύουμε την ινομυαλγία, οφείλουμε να μην θεραπεύουμε και τον ψυχισμό – γιατί εκεί ενισχύεται ο πόνος και παρεμποδίζεται τη βελτίωση.
Βιβλιογραφία
Arnold, L. M., Clauw, D. J., & McCarberg, B. H. (2011). Improving the recognition and diagnosis of fibromyalgia. Mayo Clinic Proceedings, 86(5), 457–464.
Clauw, D. J. (2014). Fibromyalgia: A clinical review. JAMA, 311(15), 1547–1555.
Häuser, W., Fitzcharles, M. A., Radner, H., & Ablin, J. (2021). Fibromyalgia syndrome: Diagnostic and therapeutic essentials. Advances in Therapy, 38(3), 1731–1746.
Jafari, M., et al. (2025). Prevalence of depression and anxiety in patients with fibromyalgia: A systematic review and meta‑analysis. Journal of Affective Disorders.
Medscape. (2025, October 01). Depression or Anxiety Affect Half of Patients With Fibromyalgia. Medscape.
