Η “Μαρία”, 32 ετών, εργάζεται ως βοηθός παραγωγής σε έναν τηλεοπτικό σταθμό και είναι μια γυναίκα που εύκολα τραβάει την προσοχή. Έχει μια «μαγική» ικανότητα να γίνεται το επίκεντρο του ενδιαφέροντος, είτε σε κοινωνικές εκδηλώσεις είτε στον χώρο εργασίας. Μιλάει με ένταση και πάθος για τα πάντα, από τον καιρό μέχρι το τελευταίο της χόμπι, ενώ συχνά ντύνεται με τρόπο που εντυπωσιάζει και προκαλεί. Η “Μαρία” έχει βαθιά ανάγκη να εισπράττει επιβεβαίωση και θετικά σχόλια και δείχνει εξαιρετικά απογοητευμένη ή ακόμη και ανήσυχη όταν αυτά λείπουν. Στο πλαίσιο της εργασίας της, πολλές φορές εκδηλώνει συναισθήματα που ξεπερνούν τις περιστάσεις, ενώ συχνά αλλάζει τις πεποιθήσεις της ανάλογα με τις διαθέσεις των άλλων. Όταν, όμως, κάτι πάει στραβά, αδυνατεί να δει το δικό της μερίδιο ευθύνης και τείνει να δραματοποιεί τα προβλήματα, κάνοντάς τα να φαίνονται μεγαλύτερα από ό,τι είναι.
Τι είναι η Ιστριονική Διαταραχή Προσωπικότητας;
Η Ιστριονική Διαταραχή Προσωπικότητας (Histrionic Personality Disorder – HPD) είναι μια από τις δραματικές διαταραχές προσωπικότητας που συμπεριλαμβάνεται στο DSM-5. Ανήκει στην δεύτερη ομάδα των διαταραχών «Cluster B», μαζί με τη Ναρκισσιστική, την Αντικοινωνική και τη Μεταιχμιακή, ή αλλιώς Οριακή διαταραχή προσωπικότητας. Χαρακτηρίζεται από επίμονη, υπερβολική έκφραση συναισθημάτων και μια βαθιά ανάγκη για προσοχή, επιβεβαίωση και αποδοχή από τους άλλους. Η λέξη «ιστριονική» προέρχεται από τη λατινική λέξη histrio, που σημαίνει «ηθοποιός» ή «υποκριτής», κάτι που ενσωματώνει πλήρως το πνεύμα της διαταραχής, καθώς οι άνθρωποι με HPD φαίνεται πως «παίζουν έναν ρόλο» στην ίδια τους τη ζωή, σαν να ζουν διαρκώς σε μια θεατρική σκηνή.
Εκδηλώνεται με εκτιμώμενη συχνότητα γύρω στο 1-2% στο γενικό πληθυσμό, και εμφανίζεται ελαφρώς συχνότερα στις γυναίκες από ό,τι στους άνδρες, αν και τα δεδομένα ποικίλλουν λόγω πιθανών πολιτισμικών προκαταλήψεων στη διάγνωση (APA, 2013). Τα ποσοστά της HPD είναι υψηλότερα σε κλινικά περιβάλλοντα, καθώς αρκετοί άνθρωποι με αυτή τη διαταραχή αναζητούν ψυχολογική βοήθεια για προβλήματα σχέσεων, ή συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης που συχνά συνυπάρχουν.
Σε έρευνες που εξετάζουν την παρουσία διαταραχών προσωπικότητας σε συγκεκριμένους πληθυσμούς (όπως κρατούμενους ή άτομα με ιστορικό κακοποίησης), τα ποσοστά της HPD είναι μεγαλύτερα, υποδεικνύοντας μια σύνδεση μεταξύ των τραυματικών εμπειριών και της ανάπτυξης των δραματικών διαταραχών προσωπικότητας. Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης το ότι τα άτομα με HPD μπορεί να έχουν αυξημένο κίνδυνο για συννοσηρότητες με άλλες διαταραχές προσωπικότητας του “Cluster B” (όπως η ναρκισσιστική ή μεταιχμιακή διαταραχή), καθώς και με διαταραχές της διάθεσης ή της χρήσης ουσιών, γεγονός που επιβαρύνει περαιτέρω την ψυχολογική και κοινωνική τους λειτουργικότητα (Widiger et al., 2005).
Τα χαρακτηριστικά της διαταραχής
Οι άνθρωποι με HPD παρουσιάζουν μια σειρά συγκεκριμένων συμπεριφορών και συναισθηματικών αντιδράσεων που ταυτοποιούν τη διαταραχή. Ενδεικτικά, τα βασικά γνωρίσματα περιλαμβάνουν:
- Δραματική έκφραση συναισθημάτων: Η ένταση των συναισθημάτων είναι σχεδόν πάντα υπερβολική και φαίνεται δυσανάλογη με τις καταστάσεις. Οι άνθρωποι με αυτή τη διάγνωση μπορεί να αντιδρούν σε γεγονότα με τρόπο θεατρικό και έντονο, συχνά με κλάματα ή εναλλαγές στη διάθεση που δυσκολεύουν τους γύρω τους να κατανοήσουν τι είναι αληθινό και τι υπερβολή.
- Ανάγκη για συνεχή επιβεβαίωση: Έχουν ανάγκη να νιώθουν αποδεκτοί, αγαπητοί και να λαμβάνουν επαίνους, κάτι που τους οδηγεί σε μια μόνιμη επιδίωξη για επιβεβαίωση από τους άλλους. Αυτή η ανάγκη μπορεί να προκαλεί έντονο άγχος και χαμηλή αυτοεκτίμηση όταν δεν εκπληρώνεται.
- Αποπλάνηση και εμφανισιακή προβολή: Το ενδιαφέρον για την εξωτερική εμφάνιση είναι συχνά έντονο, με στόχο να κερδίσουν την προσοχή μέσω του ντυσίματος ή της γλώσσας του σώματος. Συχνά χρησιμοποιούν το βλέμμα ή τη φυσική τους εμφάνιση για να χειραγωγήσουν τους άλλους.
- Επιφανειακές σχέσεις: Οι σχέσεις τους με τους άλλους είναι συχνά ρηχές, αφού η ανάγκη τους για αποδοχή και έπαινο τους εμποδίζει να αναπτύξουν πιο βαθιές και ουσιαστικές συνδέσεις. Ο άνθρωπος με HPD πολλές φορές νιώθει εξαρτημένος από τις αντιδράσεις των άλλων και ανικανοποίητος.
- Υποβλητική και ευμετάβλητη σκέψη: Ο τρόπος σκέψης τους είναι συχνά επιφανειακός και υποβλητικός, δηλαδή επηρεάζεται εύκολα από τα συναισθήματά τους. Ενδέχεται να αλλάζουν απόψεις ή στάσεις εύκολα, προσαρμοζόμενοι στις αντιδράσεις του περιβάλλοντός τους προκειμένου να ταιριάζουν με τις ανάγκες του.
Η Ιστριονική Διαταραχή Προσωπικότητας επηρεάζει σημαντικά την καθημερινή ζωή, κυρίως μέσω των προβλημάτων που δημιουργούνται στις διαπροσωπικές σχέσεις. Οι άνθρωποι με αυτή τη διαταραχή συνήθως δυσκολεύονται να διατηρήσουν μακροχρόνιες και ουσιαστικές σχέσεις, καθώς η επιφανειακή έκφραση συναισθημάτων και η έντονη ανάγκη για επιβεβαίωση προκαλούν ένταση και αποξένωση. Συχνά, οι άλλοι γύρω τους αποθαρρύνονται ή κουράζονται από τις συχνές συναισθηματικές εναλλαγές και την ανάγκη για συνεχή προσοχή, γεγονός που οδηγεί σε κοινωνική απομόνωση και ανασφάλεια για το ίδιο τον άνθρωπο με HPD.
Στον επαγγελματικό χώρο, η συνεχής αναζήτηση προσοχής και η τάση για δραματοποίηση μπορεί να θεωρηθούν ως έλλειψη επαγγελματισμού ή υπερβολική αυταρέσκεια, κάτι που μπορεί να περιορίσει τις επαγγελματικές ευκαιρίες και την εξέλιξη. Ταυτόχρονα, η χαμηλή αυτοεκτίμηση που κρύβεται πίσω από αυτήν τη συμπεριφορά συχνά προκαλεί ψυχική δυσφορία και άγχος, καθιστώντας δύσκολη τη διαχείριση καθημερινών καταστάσεων, ειδικά όταν το άτομο δεν βρίσκει τη συναισθηματική επιβεβαίωση που επιθυμεί.
Γιατί κάποιος να έχει HPD;
Η αιτιολογία της HPD παραμένει περίπλοκη και μάλλον πολυπαραγοντική, περιλαμβάνοντας έναν συνδυασμό γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά που μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα όπου η αποδοχή εξαρτάται από την εκπλήρωση συγκεκριμένων προσδοκιών ή όπου τα συναισθήματα εκφράζονται με υπερβολή μπορεί να αναπτύξουν τέτοιες συμπεριφορές ως μέσο προσαρμογής (Lilienfeld et al., 2015). Ταυτόχρονα, γενετικές προδιαθέσεις προς την αυξημένη ευαισθησία και την εξωστρέφεια μπορεί να ενισχύσουν την τάση προς δραματική έκφραση συναισθημάτων.
Θεραπεία και αντιμετώπιση
Η ψυχοθεραπεία είναι η πρώτη γραμμή αντιμετώπισης για την HPD, με την ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία να παρέχει ιδιαίτερα ωφέλιμα εργαλεία. Στόχος είναι το άτομο να αναγνωρίσει τους τρόπους με τους οποίους η ανάγκη του για προσοχή επηρεάζει τις σχέσεις του και να μάθει νέες στρατηγικές διαχείρισης αυτής της ανάγκης. Η Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) επίσης μπορεί να βοηθήσει στην αναγνώριση των δυσλειτουργικών σκέψεων που ενισχύουν την ανάγκη για υπερβολική επιβεβαίωση και να προωθήσει πιο υγιείς μορφές συμπεριφοράς (Beck et al., 2015).
Η Μαρία, λοιπόν, δεν είναι «εγωκεντρική» ή «υπερβολική» από επιλογή, αλλά πιθανώς ζει σε ένα πλαίσιο όπου οι διαπροσωπικές της σχέσεις είναι περισσότερο επιρρεπείς σε ένταση και επιφανειακότητα. Η κατανόηση της HPD μέσα από μια φιλόδοξη και κλινικά επιστημονική προσέγγιση μπορεί να φωτίσει πτυχές της ψυχολογίας που πολλές φορές μας ξενίζουν ή μας δυσκολεύουν, αλλά πάντα αξίζουν την εξερεύνησή μας.
Βιβλιογραφία
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
Beck, A. T., Davis, D. D., & Freeman, A. (2015). Cognitive Therapy of Personality Disorders. Guilford Publications.
Lilienfeld, S. O., Smith, S. F., & Watts, A. L. (2015). Issues in diagnosis and assessment of personality disorders. Current Opinion in Psychology, 3, 48-51.
Widiger, T. A., Livesley, W. J., & Clark, L. A. (2005). An integrative dimensional classification of personality disorder. Psychological Assessment, 17(4), 417–427.
