Όταν το άγχος γίνεται μέρος της καθημερινότητας
Το άγχος μπαίνει στη ζωή μας σαν ένας απρόσκλητος επισκέπτης που αργεί να φύγει. Δεν είναι απλώς μια αντίδραση σε μια δύσκολη στιγμή, αλλά μια κατάσταση που μπορεί να γίνει μόνιμη, να αλλάξει τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο και να επηρεάσει ακόμα και τις πιο απλές αποφάσεις μας. Πολλοί το νιώθουν σαν ένα βάρος στο στήθος, μια ανησυχία που δεν φεύγει, ακόμα και όταν όλα φαίνονται ήρεμα. Δεν είναι τυχαίο που έρευνες δείχνουν ότι το χρόνιο άγχος συνδέεται με σωματικά συμπτώματα, όπως πονοκεφάλους, κόπωση και διαταραχές ύπνου, αλλά και με ψυχικές δυσκολίες, όπως η κατάθλιψη και οι κρίσεις πανικού.
Φανταστείτε έναν άνθρωπο που κάθε πρωί ξυπνά με την αίσθηση ότι κάτι κακό θα συμβεί. Δεν ξέρει τι ακριβώς, αλλά το μυαλό του ψάχνει συνέχεια για απειλές, ακόμα και στις πιο αθώες καταστάσεις. Αυτή η υπερεγρήγορση δεν είναι απλώς κούραση – είναι ένας μηχανισμός που το σώμα και ο νους ενεργοποιούν για να προστατευτούν, αλλά που τελικά τους εξαντλεί. Μελέτες όπως αυτή του McEwen (2016) στο Nature Reviews Neuroscience δείχνουν ότι το παρατεταμένο στρες αλλάζει τη δομή του εγκεφάλου, επηρεάζοντας περιοχές όπως ο ιππόκαμπος, που σχετίζεται με τη μνήμη και τη ρύθμιση των συναισθημάτων.
Το παράδοξο είναι ότι το άγχος δεν είναι πάντα εχθρός. Σε μικρές δόσεις, μπορεί να μας κινητοποιήσει, να μας βοηθήσει να ανταποκριθούμε σε προκλήσεις ή να προετοιμαστούμε για κάτι σημαντικό. Όμως, όταν ξεφεύγει από τον έλεγχο, γίνεται ένας φαύλος κύκλος: όσο περισσότερο το νιώθουμε, τόσο περισσότερο τροφοδοτούμε την αίσθηση του κινδύνου, ακόμα και όταν αυτός δεν υπάρχει. Έτσι, ένας φοιτητής που αγχώνεται για τις εξετάσεις μπορεί να καταλήξει να μην μπορεί να διαβάσει καθόλου, ή ένας εργαζόμενος να αποφεύγει τις συναντήσεις από φόβο κριτικής.
«Το άγχος δεν είναι απλώς μια ψυχική κατάσταση – είναι μια σωματική εμπειρία που αλλάζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας και τον κόσμο γύρω μας.»
Πώς το άγχος συνδέεται με άλλες ψυχικές δυσκολίες
Το άγχος σπάνια έρχεται μόνο του. Συχνά ανοίγει την πόρτα σε άλλες ψυχικές προκλήσεις, όπως η διπολική διαταραχή, η οποία μπορεί να εντείνει τις εναλλαγές της διάθεσης και να κάνει την καθημερινότητα ακόμα πιο απρόβλεπτη. Για παράδειγμα, οι ασθενείς με διπολική διαταραχή βιώνουν έντονο άγχος στις φάσεις της υπομανίας ή της κατάθλιψης, κάτι που δυσκολεύει την αντιμετώπιση της διαταραχής.
Φανταστείτε έναν άνθρωπο που περνά από περιόδους υπερδραστηριότητας και ενθουσιασμού σε φάσεις βαθιάς μελαγχολίας. Σε αυτές τις μεταβάσεις, το άγχος λειτουργεί σαν καταλύτης: στην υπερδιέγερση, μπορεί να τον κάνει να νιώθει ότι χάνει τον έλεγχο, ενώ στην κατάθλιψη, να εντείνει την αίσθηση της απελπισίας. Η έρευνα των Grande et al. (2016) στο The Lancet Psychiatry επισημαίνει ότι το άγχος σε αυτές τις περιπτώσεις δεν είναι απλώς ένα σύμπτωμα, αλλά ένας παράγοντας που μπορεί να επιδεινώσει την πορεία της διαταραχής.
Αυτή η αλληλεπίδραση δεν περιορίζεται μόνο στη διπολική διαταραχή. Άτομα με αγχώδεις διαταραχές μπορεί να αναπτύξουν κατάθλιψη, ενώ εκείνα που πάσχουν από ψυχώσεις μπορεί να νιώθουν άγχος για τις παραισθήσεις ή τις παραληρητικές ιδέες τους. Ο τρόπος που το άγχος συνδέεται με άλλες ψυχικές δυσκολίες δείχνει ότι η ψυχική υγεία δεν είναι ένα σύνολο απομονωμένων προβλημάτων, αλλά ένα δίκτυο αλληλεπιδράσεων που χρειάζεται μια ολιστική προσέγγιση.
Τρόποι να ανακτήσουμε τον έλεγχο
Η αντιμετώπιση του άγχους δεν είναι μια γραμμική διαδικασία, ούτε υπάρχει μια μοναδική λύση που ταιριάζει σε όλους. Όμως, υπάρχουν τρόποι που μπορούν να βοηθήσουν να το διαχειριστούμε και να μειώσουμε την επίδρασή του στη ζωή μας. Η ψυχοθεραπεία, για παράδειγμα, προσφέρει εργαλεία για να κατανοήσουμε τις ρίζες του άγχους και να αλλάξουμε τον τρόπο που αντιδρούμε σε αυτό. Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (CBT), ειδικότερα, έχει αποδειχθεί αποτελεσματική σε πολλές μελέτες, όπως αυτή των Hofmann et al. (2012) στο Journal of Consulting and Clinical Psychology, όπου δείχνει ότι βοηθά τους ανθρώπους να αναγνωρίσουν και να τροποποιήσουν τις αρνητικές σκέψεις που τροφοδοτούν το άγχος.
Εκτός από τη θεραπεία, υπάρχουν και πρακτικές που μπορούμε να ενσωματώσουμε στην καθημερινότητα. Η άσκηση, για παράδειγμα, δεν είναι μόνο καλή για το σώμα, αλλά και για τον νου. Μελέτες όπως αυτή των Schuch et al. (2016) στο JAMA Psychiatry δείχνουν ότι η τακτική σωματική δραστηριότητα μειώνει τα συμπτώματα του άγχους και της κατάθλιψης, πιθανώς λόγω της απελευθέρωσης ενδορφινών και της βελτίωσης της ρύθμισης του στρες.
Τέλος, η σύνδεση με άλλους ανθρώπους μπορεί να λειτουργήσει ως αντίδοτο στο άγχος. Η απομόνωση συχνά το εντείνει, ενώ η συζήτηση με φίλους ή την οικογένεια μπορεί να μας βοηθήσει να δούμε τα πράγματα από μια διαφορετική οπτική. Ακόμα και η επαφή με έναν θεραπευτή ή η συμμετοχή σε ομάδες υποστήριξης μπορεί να προσφέρει την αίσθηση ότι δεν είμαστε μόνοι σε αυτό που βιώνουμε. Το άγχος μπορεί να είναι ένας δύσκολος σύντροφος, αλλά δεν χρειάζεται να το αντιμετωπίσουμε χωρίς βοήθεια.
Βιβλιογραφία
- Grande, I., Berk, M., Birmaher, B., & Vieta, E. (2016). Bipolar disorder. The Lancet Psychiatry, 3(3), 241-252.
- Hofmann, S. G., Asnaani, A., Vonk, I. J., Sawyer, A. T., & Fang, A. (2012). The efficacy of cognitive behavioral therapy: A review of meta-analyses. Cognitive Therapy and Research, 36(5), 427-440.
- McEwen, B. S. (2016). In pursuit of resilience: Stress, epigenetics, and brain plasticity. Nature Reviews Neuroscience, 17(9), 507-516.
- Schuch, F. B., Vancampfort, D., Richards, J., Rosenbaum, S., Ward, P. B., & Stubbs, B. (2016). Exercise as a treatment for depression: A meta-analysis adjusting for publication bias. JAMA Psychiatry, 73(6), 587-596.
